برداشت‌های غلط از مفهوم صنعتی‌سازی
دبیر انجمن و رئیس کمیته فنی، ساختمان و معماری کمیسیون انرژی اتاق ایران تعادل‌بخشی بین عرضه و تقاضای مسکن همواره یکی از راهکارهای حل بحران مسکن عنوان می‌شود. از سوی دیگر با روش‌های سنتی و دستی قطعا امکان افزایش تولید مسکن میسر نخواهد بود. در چنین شرایطی حرکت به سمت روش‌های صنعتی ساخت مسکن یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
جعفر قرائتی‌ستوده* نکته اینجاست که به‌رغم اینکه صنعتی‌سازی مسکن یک ضرورت ملی است متاسفانه هنوز تعریف واحد و واقعی از صنعتی‌سازی در عرصه ساختمان در جامعه مهندسی ایران وجود ندارد و بسیاری، روش‌های ساخت یا فقط اهدافی را به عنوان صنعتی‌سازی تبیین می‌کنند.
به واقع می‌توان گفت برخلاف تصور رایج، صنعتی‌سازی یک راهبرد است که با مطالعه، شناخت و بررسی خواسته‌ها و همچنین انتخاب شاخص‌های الزامی (کاربردی) و شاخص‌های اختیاری (فراکاربردی) وارد فاز طراحی خط تولید ساختمان و مسکن با استفاده از پلتفرم‌های موجود یا طرح‌شده جدید می‌شود.
به این ترتیب فاز اجرایی بعد از این طراحی صورت می‌گیرد و در آن نوع پلتفرم یا سازه، مصالح موردنیاز، نحوه تامین مصالح و منابع به‌خصوص تامین مالی، زمان موردنیاز اجرا و… مشخص می‌شود.
البته برای مشخص‌تر شدن موضوع بهتر است راهبرد را به صورت دقیق تبیین و شفاف کنیم. راهبرد یا استراتژی به معنی تعیین اهداف و طرح کردن برنامه‌ای برای رسیدن به آنهاست، به بیان دیگر راهبرد طرح درازمدتی است که برای نیل به یک هدف بلندمدت مشخص طراحی و تبیین می‌شود. در واقع راهبرد یا استراتژی شاخه‌ای از علم مدیریت است که در فنون نظامی، اقتصاد، تجارت و به‌ویژه عرصه سیاست کاربرد دارد، در این بین برخی راهبرد را به معنای صرف طرح‌ریزی می‌شناسند و برخی دیگر آن را به مجموعه‌ای از اقدامات صرف اطلاق می‌کنند، مترادف‌های راهبرد، راهنما و رهنمون نیز هست.
اما در‌باره شاخص‌ها هم باید گفت، شاخص‌های الزامی مشتمل بر آیین‌نامه 2800 برای سازه، آیین‌نامه آبا برای بتن، مباحث الزامی مقررات ملی ساختمان و… هستند و شاخص‌های اختیاری استانداردهای تشویقی برای صرفه‌جویی در مصارف مصالح و منابع به‌خصوص انرژی و آب، روش‌های کمک به پایداری محیط‌زیست، روش‌های ارتقای سطح آرامش و آسایش درون ساختمان و اثر‌گذاری ساختمان بر محیط شهری اطراف آن و… را شامل می‌شود.
انتخاب این شاخص‌ها به عنوان اهداف موردنیاز پروژه و انتخاب پلتفرم و فرآیندهای اجرایی تکمیل ساختمان به عنوان روش‌های رسیدن به آن اهداف در نظر گرفته می‌شود.
یکی از این استانداردهای تشویقی، سیستم سرو سبز ایران است که جهت اصلاح رویکرد فعلی در صنعت ساختمان برای گذار از مهندسی صرف و بهره‌برداری حداکثری و بی‌رویه از منابع، به سازگاری و انعطاف حداکثری با شرایط محیطی و اقلیمی بعد از مطالعه این استانداردها در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه و تطبیق شرایط کشور، توسط مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به سفارش سازمان ملی زمین و مسکن تدوین شده است.
این سیستم یک سیستم ارزیابی محیط‌زیستی ملی برای ساختمان‌هاست که با تعیین معیارهای فصلی، اعتبار محیط‌زیستی ساختمان را ارزیابی می‌کند و همچنین به طراحان، سازندگان و توسعه‌دهندگان DEVELOPER جهت انتخاب‌های منطقی بر اساس تاثیرات محیط‌زیستی کمک می‌کند.
موارد مورد ارزیابی در این سیستم، سایت، کیفیت محیط خارج، بهره‌وری انرژی، بهره‌وری آب، مصالح و منابع، کیفیت محیط داخل، پسماند، مدیریت طراحی و ساخت، با ضرایب تعیین‌شده و نوآوری به‌صورت تشویقی هستند. از خصوصیات این استاندارد ارائه طیف‌های ارزیابی و همچنین ایجاد انگیزه جهت ارتقای سطح کیفیت برای متقاضی ارزیابی است. یکی دیگر از این استانداردها، استاندارد EDGE (تعالی در طراحی جهت بهبود کارآیی) است. این استاندارد به جای استفاده از یک نرم‌افزار و فرآیندهای پیچیده شبیه‌سازی جهت پیش‌بینی مقدار مصرف منابع، از یک رابطه ساده با داده‌های منطقه‌ای مشخص و اطلاعات جامع فیزیک ساختمان استفاده می‌کند. هدف این استاندارد در دسترس قرار دادن ساختمان سبز برای عموم مردم است در حالی که پیش از این تنها مختص ساختمان‌های گران‌قیمت در کشورهای توسعه‌یافته بود و اکنون در بیش از 140 کشور جهان ارائه می‌شود.
جهت دریافت استاندارد EDGE یک ساختمان باید کاهش 20 درصدی در مصرف آب، انرژی و انرژی نهفته در مصالح در مقایسه با ساختمان‌های مرسوم محلی را داشته باشد. یکی دیگر از مواردی که به اشتباه آن‌را صنعتی‌سازی تلقی می‌کنند، مدل مدیریت اطلاعات BIM است. انجمن ملی استاندارد مدل‌سازی اطلاعات ساختمان BIM را فرآیندی پیشرفته در رابطه با برنامه‌ریزی، طراحی، ساخت، عملکرد مدیریت تسهیلات با استفاده از مدل اطلاعات استاندارد‌شده قابل خواندن توسط دستگاه‌ها و برنامه‌های جدید یا قدیم، که در‌برگیرنده اطلاعات مناسب تولید یا گردآوری شده در رابطه با آن تسهیلات در فرمتی قابل استفاده از جانب تمام ذی‌نفعان در سراسر چرخه حیات پروژه است.
تعریف دیگر در کتاب هندبوک BIM آن را فناوری جدید مدل‌سازی و مجموعه‌ای مرتبط از فرآیندها جهت تولید، ارتباط و تحلیل مدل‌های بنا می‌داند.
تعریف دیگر آن یک مدل شبیه‌سازی‌شده به صورت سه‌بعدی، تشکیل شده از اجزای پارامتریک، که هریک از اجزا دارای مفاهیم جزئیات خاص خود بوده و حاوی اطلاعات موردنیاز از مفاهیم معماری و سازه گرفته تا چگونگی تهیه و قیمت آنها و تاریخ خرید و نصب و… است. مفهوم BIM شامل زیرساختی از ابزارهای IT است که طراحی را یکپارچه و مشترک می‌کند و همچنین ساخت و بهره‌برداری ساختمان را پشتیبانی می‌کند.
BIM می‌تواند به عنوان یک روند کاری مجازی دیده شود که اجازه می‌دهد تمامی جنبه‌ها و قوانین و مقررات یک پروژه را در داخل یک «مدل مجازی» به تمامی اعضای پروژه عرضه کند.
با این دیدگاه می‌توان دو ستون اصلی BIM را ارتباطات و هماهنگی‌سازی دانست. موفقیت اجرایی شدن درست و صحیح BIM نیازمند دخالت و مشارکت تمامی اعضای موثر در پروژه است.
این به این معنی است که شیوه‌های اجرایی قراردادی سنتی مانند طرح و ساخت یا قراردادهای سه‌عاملی، نقش بسیار کمرنگی در پروژه‌های مبتنی بر BIM خواهد داشت.
شیوه‌های قراردادی جدیدی در BIM در دهه‌های اخیر ابداع شده است. یکی از این شیوه‌ها، شیوه یکپارچه‌سازی انجام پروژه است که مورد توجه بسیاری از پیمانکاران و مشاوران قرار گرفته است (IPD).
