اختصاصی ساختمان آنلاین: قلعه چالشتر یا قلعه خدارحم خان، در استان شهرکرد و در ۵ کیلومتری شهرکرد واقع شده است. این بنا که تلفیقی از معماری دوران قاجار و معماری اروپایی است در سال ۱۳۲۳ قمری در چالشتر ساخته شده است. چالشتر در دوره صفویه توسط کلانترهای آن منطقه اداره می‌شده و مرکز حکمرانی چهارمحالی‌ها محسوب می‌شده است، در اواسط حکومت ناصرالدین‌شاه این حکمرانان برکنار شدند و به زمین‌داران بزرگ تبدیل شدند.
قلعه چالشتر، در قدیم منزل احمد خان و محمود خان چالشتری است که پدرشان خدارحم خان چالشتری این بنا را برای ایشان ساخته است. این بنا شامل سردرها، اندرونی، بیرونی، هشتی‌ها، سرستون‌ها، اصطبل‌ها و قسمت‌های دیگر است. این بنا در دو قسمت شمالی و جنوبی ساخته شده است، قسمت شمالی تا اوایل دهه هفتاد هجری شمسی مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما قسمت جنوبی تخریب شده بود و توسط مرمت‌گران بناهای تاریخی به تازگی بازسازی شده است.
شهر چالشتر با داشتن بناهای تاریخی فراوان زمینه مناسبی برای بازدید گردشگران فراهم کرده است. قلعه چالشتر در حال حاضر به عنوان یک مجموعه تاریخی، سه موزه زیر را شامل می‌شود:
- موزه کار و زندگی
- موزه مردم‌شناسی
- موزه آثار سنگی
موزه کار و زندگی در بخش زیرزمین قلعه چالشتر واقع شده است و بازدید از قسمت زیر زمین به علت ساخت عجیب آن خالی از لطف نیست. در معماری و ساخت زیرزمین این بنا از فلز و چوب برای پایه‌گذاری سقف استفاده نشده است، به همین علت زیرزمین این بنا با معماری خود مورد توجه بسیاری از معماران قرار گرفته است.
اجزای قلعه چالشتر
این مجموعه تاریخی دارای ۳۸ ستون سنگی و سردرها و ایوان‌های بزرگ است. نقش و نگار کار شده در این قلعه شامل نقش‌هایی از افسانه‌ها و اسطوره‌های کهن ایرانی است. در بعضی از نقوش در سردر و دیوارهای قلعه چالشتر نمادهایی از زندگی روزمره، گل و گیاه، نقش‌های گل و مرغ و فرشته دیده می‌شود. این نقوش بسیار ماهرانه و زیبا خلق شده‌اند و در بعضی از قسمت‌های نظیر سرستون‌ها به صورت حجاری و برجسته بر روی بنا طراحی شده‌اند.
این قلعه دارای بخش‌های مختلفی نظیر زیرزمین، اندرونی، حمام، هشتی، اتاق‌ها و ایوان‌های بزرگ است. در تمام این بخش‌ها نگاره‌های مختلفی ایجاد شده است که به صورت حجاری یا نقاشی بر روی اجزای قلعه چالشتر نقش بسته است. با اینکه در هر بخشی از این قلعه از طراحی و نقاشی‌های مختلفی استفاده شده، با این حال تمام این نقوش و طراحی‌ها به صورتی پیوسته و با یکدیگر مرتبط هستند. در مجموعه تاریخی قلعه چالشتر، اندرونی با یک دالان به بخش خان‌نشین و اعیانی مرتبط شده است. در بخش اعیانی این قلعه یک ایوان بسیار بزرگ وجود دارد که ده ستون عظیم در طراحی آن به کار رفته است.
خان‌نشین
بخش خان‌نشین قلعه چالشتر، دارای ایوان‌های بزرگ است و از طریق دالانی به اندرونی راه دارد. این قسمت از قلعه محل بارعام خان و دیدار با روستانشینان بوده است. حیاط بزرگ مرکزی که دارای حوض سنگی و بیضی شکل بزرگی است از طریق دالان کوتاهی به هشتی و سردر متصل است.
این بخش از قلعه دارای ۴۰ ستون بوده که به صورت متقارن در اجرای بنا استفاده شده است. در حال حاضر تعداد ۳۸ ستون سالم مانده و دو ستون آن که در حیاط قرار دارد تخریب شده است. ازاره‌های سنگی به کار رفته در بنا همه منقوش به طرح گل و گیاه و نقوش حیوانی متقارن هستند. این طرح‌ها در سرستون‌ها نیز به وفور به چشم می‌خورد. این قسمت از بنا به مرور تخریب شده بود و در اوایل سال ۱۳۷۰ اقدام به مرمت و بازسازی آن شده است.
قلعه ستوده
بخش اندرونی که به قلعه ستوده معروف است، با یک سردر یا هشتی به عمارت اصلی متصل است و هیچ برج و بارویی در آن وجود ندارد، این قلعه دارای پنج ایوان و ۵ اتاق در بخش اندرونی است. این بنا در متراژی حدود ۲۴۰۰ مترمربع ساخته شده و در قسمت غربی قلعه چالشتر قرار دارد.
در ساخت این بخش از قلعه از خشت با نمای آجر استفاده شده و در بخش‌های داخلی مزین به آثار نقاشی و گچ‌بری‌های زیبا است. این بنا ورودی جداگانه به معابر عمومی دارد و به عنوان بخشی برای سکونت محارم استفاده می‌شده است. سقف اندرونی این قلعه به صورت قاب‌هایی از چوب گردو است و از چوب گردو در ساخت درب ها و پنجره‌ها نیز استفاده شده است.
نقوش استفاده شده در دالان و هشتی که مسیری است از قلعه چالشتر به قلعه ستوده، طرح‌های شاخه انگوری و اشکال هندسی است. در دو طرف این هشتی، نگهبان‌های برجسته‌ای قرار دارد که از تزئینات زیبای قلعه ستوده است.
طبقه دوم قلعه ستوده دارای پنج اتاق است. اتاق پنج‌دری و اتاق‌های جانبی آن همه منقوش به نقاشی‌هایی از آیات قرآن و نقاشی‌هایی از داستان یوسف و زلیخا است. در این اتاق به تزیینات تمام جزییات نظیر سربخاری‌ها، گچ‌بری قاب‌ها و سایر جزییات دقت شده است. نقاشی‌های این اتاق‌ها نیز به سبک تلفیقی نقاشی شده است. این نوع از نقاشی تلفیقی است از هنر ایرانی و غربی و به نقاشی‌های گل‌صابونی معروف است. این نوع نقاشی در دوره قاجار بیشترین استفاده را در بناهای تاریخی داشته است.
طبقه اول در قلعه ستوده در قدیم به عنوان انبار مورد استفاده قرار می‌گرفته و طبقه دوم که شامل پنج اتاق است برای خواب استفاده می‌شده است. قلعه ستوده در قدیم محل زندگی محمود خان چالشتری بوده است. این قلعه توسط یک دالان به بخش اعیانی نشین متصل می‌شود. عناصر تزئینی خانه ستوده بر مبنای سه ویژگی متداول هنر عصر قاجار که شامل عناصر ملی، مذهبی و فرنگی بوده، شکل گرفته است. بنابراین جای تعجب نیست که تزیینات به‌کار رفته در این بنا تحت تأثیر هنرهای تزئینی غربی، طبیعت‌گرا، غیرانتزاعی و تقلیدی هستند.
حمام قلعه چالشتر
در زمان‌های قدیم وجود حمام در خانه، نمادی از زندگی اعیانی بود. قلعه چالشتر دارای یک حمام اختصاصی است که به هر دو راهرو از طریق دالان دسترسی دارد. وسعت زیربنای حمام مساحتی در حدود ۲۰۰ مترمربع است و دارای تمام قسمت‌های مورد نیاز یک حمام کامل است.
این حمام مانند حمام‌های عمومی دارای سربینه که در به عنوان رختکن استفاده می‌شده، میان‌در، گرم‌خانه، خزینه آب سرد و گرم و حتی نمازخانه است. علاوه بر این‌ها در حمام قلعه چالشتر بخشی برای نظافت و بهداشت تعبیه شده است. تمامی دیوارهای سربینه و گرم‌خانه با کاشی‌های فیروزه‌ای، سفی و شیری رنگ کاشی‌کاری شده است. همچنین در حاشیه کاشی‌کاری‌ها از کاشی‌هایی با نقوش اسلیمی هفت‌رنگ استفاده شده است. ستون‌های استفاده شده در این حمام نیز از زیبایی خاصی برخوردار هستند.
معماری قلعه چالشتر
قلعه چالشتر یکی از قدیمی‌ترین بناهای به جا مانده از دوره حکومت زندیه است. سبک معماری آن دوران در ساخت این بنا به وضوح مشهود است. قلعه ستوده که در دو طبقه ساخته شده، نشانه‌هایی از معماری‌های دوره زندیه دارد. طاق‌ها، دالان‌ها و پلکان‌ها در این بنا تاریخچه معماری در دوران گذشته را بیان می‌کند و نقوش استفاده شده در طاق‌ها و دیواره این بنا از خصوصیات معماری آن دوره است.
بخش جنوبی قلعه نیز معماری قدیمی دارد و با بررسی‌های انجام شده، مطابق با نوشته روی سردر این بخش متعلق به سال ۱۳۰۷ هجری قمری است. معماری این بخش نیز مربوط به دوره صفوی است و نمادها و اصول معماری استفاده شده در آن بیانگر همین موضوع است.
بخش شمالی و شرقی نیز با رعایت اصول ساخت خانه در چالشتر در دوره پهلوی ساخته شده است. معماری این بخش‌ها نیز با باقی بخش‌ها متفاوت است. اما همچنان پیوستگی این بنا در رعایت اصول معماری، نقوش و طراحی استفاده شده در دیوارهای و طاق این بنا وجود دارد.
قلعه چالشتر یکی از قدیمی‌ترین بناهای مسکونی در استان چهارمحال بختیاری است و دارای سه نوع معماری متمایز است. بخش‌های مختلف این بنا، تاریخ معماری در عرصه‌های مختلف را در برگرفته است و از حکایتی از دوران زندیه تا دوران معاصر دارد. نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های این بنا بیانگر ظرافت به کار رفته در جزییات این بنا است.
