زندگینامه شیخ بهایی

شیخ بهایی ازجمله مشهورترین فقها، عرفا، ریاضیدانان و منجمان قرن ده و یازده به شمار می‌رود که بسیاری از آثار وی هنوز هم پابرجا بوده و مایۀ شگفتی همگان است.

شیخ بهاءالدین محمد بن حسین عاملی- معروف به شیخ بهایی- در سال ۹۲۵ هجری شمسی در بعلبک-یکی از شهرهای تاریخی لبنان به دنیا آمد. پدرش عزالدین حسین عاملی از عالمان و عارفان زمان خود در شام بود. گفته می‌شود وی از نوادگان حارث بن عبدالله اعور همدانی- از صحابی امام علی (ع)- است. زمانی که محمد ده یا طبق برخی منابع سیزده‌ساله بود به سبب احساس ناامنی برای شیعیان در منطقۀ محل سکونت و البته به تشویق شاه‌طهماسب اول همراه پدرش به‌سوی ایران عزیمت کرد و در شهر قزوین که مرکز دانشمندان و عرفای شیعه محسوب می‌شد ساکن شد.

بهاءالدین محمد مدتی از عمر خود را در قزوین سپری کرد و در این دوران علوم مختلف را علاوه بر پدرش از محضر اساتید بزرگی همچون مولانا عبدالله یزدی، ملاعلی، ملا افضل قاضی، ملا محمدباقر بن زین‌الدین و حکیم عمادالدین محمود و … که همگی از علما و دانشمندان بزرگ عصر خود بودند آموخت.

شیخ بهایی در دهۀ سوم زندگی خود و پس از درگذشت پدر به دستور شاه‌طهماسب به شیخ‌الاسلامی شهر قزوین منسوب شد و بعدها در اصفهان به همین منصب رسید اما در مورد زمان دقیق آن و پادشاه وقت اختلاف‌نظر وجود دارد.

پس از تغییر پایتخت از قزوین به اصفهان شیخ نیز همراه شاه‌عباس به آنجا رفت و تا پایان عمر در آنجا زندگی کرد. البته شیخ سفرهایی به سایر شهرها و بلاد ازجمله مصر، شام، تبریز و … داشت که مهم‌ترین آن‌ها سفر حج و سفر به مشهد با پای پیاده به همراه شاه‌عباس است.

شیخ بهایی، مهندسی بی‌نظیر

هرچند شیخ در علوم بسیاری سررشته داشته و کتاب‌های مختلفی در این زمینه‌ها دارد اما عمده شهرت وی در ریاضیات و معماری بوده است و مهندسی مسجد امام اصفهان و حصار نجف را از آثار او می‌دانند. همچنین ساعت آفتابی این مسجد را نیز به او نسبت می‌دهند.

تقسیم‌بندی آب زاینده‌رود به سمت محله‌ها و روستاهای اطراف اصفهان نیز که به دستور شاه‌عباس بوده و هنوز هم باقی است توسط شیخ بهایی انجام‌شده و نشانگر دقت بالای او در این امر است. علاوه بر این، طرح‌ریزی قنات زرین‌کمر نجف‌آباد اصفهان که با ۹ فرسنگ طول جزو بزرگ‌ترین کاریزهای ایران محسوب می‌شود از کارهای دیگری است که به شیخ نسبت می‌دهند.

از دیگر کارهای شیخ که در کارنامۀ وی می‌درخشد تعیین جهت قبلۀ مسجد امام است که بر سر آن اختلافات بسیاری وجود داشته، همچنین طراحی منارجنبان که از شاهکارهای معماری زمان خود محسوب می‌شود به ایشان منتسب است.

اما مشهورترین اثر او گرمابه‌ای است واقع در بازار کهنۀ اصفهان در مجاورت مسجد جامع که به حمام شیخ بهایی شهرت دارد و گفته می‌شود که با یک شمع آب آن گرم می‌شده و به گفتۀخود شیخ در صورت شکافتن فضای بستۀ زیر پاتیل گلخن (محلی که شمع در آن تعبیه‌شده بود) شمع خاموش می‌شد.

این محاسبۀ شیخ به حقیقت پیوست و پس از مدت‌ها که آب حمام با همان شمع گرم می‌شد در اثر تخریب آن فضا به‌منظور تعمیر و بازسازی شمع خاموش شد و تا به امروز کسی نتوانسته دوباره آن را بسازد.

تألیفات شیخ بهایی

شیخ بهایی ازجمله مؤلفان پرکاری است که بیش از ۸۵ رساله و کتاب در علوم مختلف ازجمله ریاضیات، مهندسی، نجوم، فیزیک، عرفان، اخلاق، فقه، هنر و … به زبان فارسی و عربی دارد البته برخی منابع شمار آثار وی را از ۱۰۰ هم بیشتر دانسته‌اند.

برخی آثار مشهور وی

کشکول

بی‌شک نام کشکول شیخ بهایی را اغلب مردم شنیده‌اند. این اثر معروف در واقع مجموعه‌ای از علوم مختلف است که بیشتر شامل اشعار و متون مورد علاقۀ شیخ از شعرا و نویسندگان مختلف و برخی اشعار خود اوست.

جامع عباسی

این کتاب نیز جزو برجسته‌ترین آثار شیخ بهایی است که در باب فقه و به زبان فارسی نگاشته شده است که نوعی بدعت در نگارش متون فقهی در زمان خود محسوب می‌شد.

اربعین

این کتاب شیخ بهایی شامل چهل حدیث با شرح کامل است و درواقع همچون سایر اربعین‌ها به دلیل تقدس این عدد در اسلام این‌چنین نام‌گذاری شده است.

سایر آثار

از دیگر آثار شیخ می‌توان به الزبده فی الاصول در مورد فقه و اصول شیعه، صمدیه در مورد علم نحو، التحضیر در مورد آداب احضار جن و … اشاره کرد.

آثار ادبی

از آنجایی که شیخ در علوم ادبی نیز مهارت داشته چند دیوان در قالب‌های مختلف و به زبان فارسی، عربی و حتی ترکی از وی به‌جای مانده است. از آن جمله مثنوی نان و پنیر و مثنوی نان و حلوا (در سبک نگارش پیرو مثنوی مولانا بوده)، منظومۀ ۱۶۱ بیتی شیر و شکر و پاره‌ای از اشعار دیگر در قالب غزل (در این سبک پیرو فخرالدین عراقی و حافظ بوده است) و رباعی (در این سبک نیز پیرو ابوسعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری بوده) را می‌توان نام برد.

شاگردان

این دانشمند بزرگ علاوه بر آثار فاخری که به‌جای گذاشته شاگردان بزرگی همچون ملاصدرا، ملا محسن فیض کاشانی، ملا حسن علی شوشتری و … را پرورانده که همچون خودش از مفاخر این مرز و بوم محسوب می‌شوند. همچنین محمدتقی مجلسی پدر علامۀ مجلسی نیز از شاگردان شیخ بهایی بوده است.

وفات

این عالمِ عارف و دانشمند برجسته سرانجام در سال ۱۰۳۰ یا ۱۰۳۱ هجری و در سن هشتاد و هفت‌سالگی در شهر اصفهان چشم از جهان فروبست و طبق وصیتش در مشهد و در کنار امام هشتم به خاک سپرده شد.

اگر به این مقاله علاقه‌مند بوده‌اید شاید مقاله زیر نیز برای شما جذاب باشد:

زاها حدید و تبدیل شدن به یک چهره مشهور در عرصه معماری