در حالی که کشورهای پیشرو با تکیه بر فناوریهای دیجیتال، رباتیک و ساخت کارخانه ای وارد نسل هفتم ساختمانسازی شدهاند، ایران هنوز با روشهای سنتی و دستی پیش میرود؛ شکافی که هر سال عمیقترمیشود و هزینه سنگینی بر دوش اقتصاد ساختوساز میگذارد.
در سالهایی که جهان با سرعتی چشمگیر در حال عبور از نسلهای مختلف فناوری ساختوساز است، ایران همچنان میان الگوهای سنتی و روشهای نیمهصنعتی متوقف مانده است. کشورهایی مانند چین، ژاپن، کرهجنوبی و حتی امارات، امروز بخش عمدهای از پروژههای عمرانی و مسکونی خود را در کارخانهها میسازند و در محل پروژه تنها عملیات نصب را انجام میدهند؛ روشی که سرعت ساخت را تا ۵۰ درصد وهزینههارا تا ۳۰ درصد کاهش داده است.
در مقابل، صنعت ساختمان ایران هنوز تا ۷۰ درصد وابسته به نیروی انسانى سنتی وعملیات دستی است؛ وابستگیای که با خروج بخشی از نیروهای کار افغانستانی و بحران انرژی، بیش از پیش آسیبپذیرشده است.
در گفتگوی ساختمان آنلاین با مهدی زرقانی، توسعهگر صنعت ساختمان و و انبوه ساز و مدرس دانشگاه، به سراغ این سؤال رفتیم که چرا صنعتیسازی هنوز جریان اصلی ساختوساز در ایران نشده و چه تحول اقتصادی میتواندرقم بزند؟
چرا علیرغم آمار جهانی، صنعتیسازی هنوز به جریان غالب در ایران تبدیل نشده است؟
عدم ارتباط ما با دنیا در صنعت و تکیه بر توان داخلی که گرچه مزیت هایی هم داشته اما به لحاظ پیشرفت در تکنولوژی ما را عقب انداخته است. ضمن اینکه وجود نیروی کار ارزان و در دسترس باعث شد خیلی به فکر روش های صنعتی نباشیم و با خروج اتباع از کشور به این صنعت ضربه وارد شد که در شرایط فعلی ناچاریم به سمت تکنولوژی حرکت کنیم.
با استفاده از مصالح سنتی بسیاری از منابع ملی کشور را هدر داده ایم و قطعا صنعت ساختمان در ناترازی های انرژی سهم دارد. مشکل اصلی این است که صنعت ساختمان ایران طی دههها «پروژهمحور» بوده، نه «سیستممحور». یعنی ساختوساز بیشتروابسته به تصمیمهای مقطعى سازندگان، نیروی کار ارزان و سنتهای اجرایی بودهاست.
از طرفی، زیرساختهای صنعتیسازی در کشور به صورت پراکنده شکل گرفته، اما هیچوقت تبدیل به یک زنجیره منسجم نشده است. ما هنوز استاندارد مشترک، نظام ارزیابی دقیق و مشوقهای جدی برای سازندگان نداریم.
در حالی که دنیا از نسل اول و دوم که صرفا ابزارسازی بود، امروز به نسل ششم وهفتم رسیده، این یعنی تولید کارخانهای، فناوری دیجیتال،هوش مصنوعی، سنسورها وحتی رباتیک. اما ما بین نسل سوم و چهارم ماندهایم چون سیاستگذاریها وساختارهای مالی هنوز با مدل صنعتی همسو نشدهاند.
وضعیت فعلی ساختوساز ایران با روشهای سنتی چه چالشهایی ایجاد کرده است؟
وقتی ۷۰ درصد فرایند ساخت به صورت دستی انجام میشود، یعنی وابستگى به نیروی کار زیاد است، خطا بالا است، اتلاف مصالح شدیداست و زمان ساخت غیرقابل پیشبینی میشود.
ما امروز با چهار چالش همزمان روبهرو هستیم، کمبود نیروی کار به دلیل خروج بخشی از کارگران افغانستانی، دور بودن از تکنولوژی که به دلایل مختلف رخ داده، ناترازی انرژی و افزایش هزینههای سوخت و برق که پروژههای سنتی را بسیار پرهزینه کرده وتورم مصالح و نبود سرمایه بانكى که باعث میشود هر ماه تاخیر، دهها درصد به هزینهها اضافه کند.در چنین شرایطی، صنعتیسازی دیگر «انتخاب بهتر» نیست بلکه یک«ضرورت اقتصادی» است.
صنعتیسازی دقیقا چه مزیتهای اقتصادی برای سازندگان و سرمایهگذاران دارد؟
مزیتهای صنعتیسازی در شرایط فعلی ایران کاملا ملموس است.اولین مزیت، کاهش زمان ساخت است. پروژهای که ۱۸ ماه طول میکشد،در مدل صنعتی میتواند در ۹ تا ۱۲ ماه به نتیجه برسد. این به معنی برگشت سریع سرمایه وکاهش ریسک تورمی است.
کاهش مصرف انرژی و مصالح دومین مزیتی است که می توان از آن نام برد. درکارخانه، دقت اندازهگیری بالاست و پرت مصالح بسیار کم میشود. این موضوع امروز در کشور ما که با محدودیت منابع و بحران محیطزیست روبهرو هستیم، اهمیت مضاعف دارد.
افزایش دوام و کیفیت ساختمان سومین مزیت صنعتی سازی است. وقتی تولید درمحیط کنترلشده انجام شود، خطاهای انسانی حداقل میشود. از طرفی چهارمین عامل کاهش وابستگی به نیروی کار سنتی است. تعداد نیروی درگیر کمتر میشود و زمان حضورشان در پروژه هم کاهش پیدا میکند و نهایتا، صنعتیسازی پروژه را برای سرمایهگذاران داخلی و خارجی جذاب تر میکند. چون سیستم استاندارد، زمانبندی دقیق و تکنولوژیمحور، قابلیت پیشبینی وسودآوری بیشتری دارد.
برخی معتقدند صنعتیسازی هزینه اولیه بیشتری دارد. آیااین نگرانی واقعی است؟
این یک تصور عمومی است، اما واقعیت چیز دیگری است.هزینه اولیه در صنعتیسازی شاید در نگاه اول کمی بیشتر بهنظر برسد، اما هزینه«پروژه به پروژه» را باید با هزینه «کل چرخه ساخت» مقایسه کنیم.
در روش سنتی، تاخیرها، پرت مصالح، خطاهای اجرایی، اصلاحات بعدی و نوساناتتورمی، مجموعا هزینه ساخت را چند برابر میکنند.در صنعتیسازی، شما از ابتدا یک سیستم استاندارد دارید که سرعت، هزینه و کیفیت را قابل پیشبینی میکند.بنابراین، هزینه واقعی پروژه بهطور میانگین ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر تمام میشود.
اگر بانکها، بیمهها و دولت مشوقهای صحیح ارائه دهند، هزینه اولیه هم برای سازنده بهمراتب قابل مدیریتتر خواهد شد.
آینده ساختوساز ایران را چگونه میبینید؟ آیا ورود جدی به نسل جدید امکانپذیر است؟
نه فقط امکانپذیر، بلکه اجتنابناپذیر است. ما در ایران اگر بخواهیم به هدف تولید انبوه مسکن، کاهش قیمت تمامشده و افزایش بهرهوری دست یابیم، باید واردنسلهای جدید ساختوساز شویم.
مدلهای صنعتی همزمان سه مشکل کمبود منابع، هزینههای تورمی و زمان طولانی ساخت را حل می کند.بهعلاوه، صنعتیسازی فرصت طلایی برای ایجاد همکاریهای بینالمللی و ورود سرمایهخارجی است.
اگر نگاه سازندگان و نهادهای تصمیم ساز از «پروژهمحوری» به «سیستممحوری» تغییر کند، صنعت ساختمان ایران میتواند یک جهش واقعی را تجربه کند.
صنعتیسازی نه یک تکنیک مقطعی، بلکه یک مدل توسعه است. مدلی که میتواندصنعت ساختمان ایران را از چرخه هزینههای رو به افزایش،زمانهای غیرقابل پیشبینی و وابستگی به نیروی کار سنتی خارج کند.
