سطوح عملکرد ساختمان
سطوح عملکرد ساختمان برمبنای عملکرد اجزای سازه‌ای و غیرسازه‌ای تعریف شده‌اند. هریک از این سطوح عملکرد به‌اختصار با یک شماره برای عملکرد اجزای سازه‌ای و یک حرف برای عملکرد اجزای غیرسازه‌ای نشان داده می‌شود.
سطوح عملکرد اجزای سازه‌ای
سطوح عملکرد اجزای سازه‌ای شامل چهار سطح عملکرد اصلی و دو سطح عملکرد میانی است.
سطوح عملکرد اصلی عبارت‌اند از:
سطح عملکرد ۱: قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه
سطح عملکرد ۳: ایمنی جانی
سطح عملکرد ۵: آستانه‌ی فروریزش
سطح عملکرد ۶: لحاظ نشده
سطوح عملکرد میانی عبارت‌اند از:
سطح عملکرد ۲: خرابی محدود
سطح عملکرد ۴: ایمنی جانی محدود
-
سطح عملکرد ۱: قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه
سطح عملکرد قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه به سطح عملکردی اطلاق می‌شود که پیش‌بینی شود در اثر وقوع زلزله، مقاومت و سختی اجزای سازه تغییر قابل‌توجهی پیدا نکند و استفاده‌ی بی‌وقفه از آن ممکن باشد.
-
سطح عملکرد ۲: خرابی محدود
سطح عملکرد خرابی محدود به سطح عملکردی اطلاق می‌شود که پیش‌بینی شود در اثر وقوع زلزله، خرابی در سازه به میزان محدود ایجاد شود، به‌گونه‌ای که پس از زلزله با انجام مرمت بخش‌های آسیب‌دیده، ادامه‌ی بهره‌برداری از ساختمان میسر باشد.
-
سطح عملکرد ۳: ایمنی جانی
سطح عملکرد ایمنی جانی به سطح عملکردی اطلاق می‌شود که پیش‌بینی شود در اثر وقوع زلزله، خرابی در سازه ایجاد شود، اما میزان خرابی‌ها به اندازه‌ای نباشد که منجر به خسارت جانی شود.
-
سطح عملکرد ۴: ایمنی جانی محدود
سطح عملکرد ایمنی جانی محدود به سطح عملکردی اطلاق می‌شود که پیش‌بینی شود در اثر وقوع زلزله، خرابی در سازه ایجاد شود، اما میزان خرابی‌ها به اندازه‌ای باشد که منجر به خسارت جانی حداقل شود.
-
سطح عملکرد ۵: آستانه‌ی فروریزش
سطح عملکرد آستانه‌ی فروریزش به سطح عملکردی اطلاق می‌شود که پیش‌بینی شود در اثر وقوع زلزله، خرابی گسترده در سازه ایجاد شود، اما ساختمان فرونریزد و تلفات جانی به حداقل برسد.
-
سطح عملکرد ۶: لحاظ نشده
چنانچه برای عملکرد اجزای سازه‌ای سطح عملکرد خاصی انتخاب نشده‌باشد، سطح عملکرد اجزای سازه‌ای، لحاظ نشده نامیده می‌شود.
سطوح عملکرد اجزای غیرسازه‌ای
سطوح عملکرد اجزای غیرسازه‌ای ساختمان شامل پنج سطح عملکرد به شرح زیر هستند:
سطح عملکرد A: خدمت‌رسانی بی‌وقفه
سطح عملکرد B: قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه
سطح عملکرد C: ایمنی جانی
سطح عملکرد D: ایمنی جانی محدود
سطح عملکرد E: لحاظ نشده
-
سطح عملکرد A: خدمت‌رسانی بی‌وقفه
سطح عملکرد خدمت‌رسانی بی‌وقفه به سطح عملکردی اطلاق می‌شود که پیش‌بینی شود اجزای غیرسازه‌ای در اثر زلزله دچار خرابی بسیار جزیی شوند، به‌گونه‌ای که خدمت‌رسانی ساختمان به‌طور پیوسته انجام شود.
-
سطح عملکرد B: قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه
سطح عملکرد قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه به سطح عملکردی اطلاق می‌شود که پیش‌بینی شود اجزای غیرسازه‌ای در اثر زلزله دچار خرابی جزیی شوند، به‌گونه‌ای که پس از زلزله راه‌های دسترسی و فرار مانند درها، راهروها، پله‌ها، آسانسورها و روشنایی آن‌ها مختل نشده و استفاده از ساختمان بی‌وقفه میسر باشد.
-
سطح عملکرد C: ایمنی جانی
سطح عملکرد ایمنی جانی به سطح عملکردی اطلاق می‌شود که پیش‌بینی شود خرابی اجزای غیرسازه‌ای در اثر زلزله خطر جدی برای جان ساکنین به وجود نیاورد.
-
سطح عملکرد D: ایمنی جانی محدود
سطح عملکرد ایمنی جانی محدود به سطح عملکردی اطلاق می‌شود که پیش‌بینی شود خرابی اجزای غیرسازه‌ای در اثر زلزله به اندازه‌ای باشد که خسارت جانی حداقل شود.
-
سطح عملکرد E: لحاظ نشده
چنانچه برای عملکرد اجزای غیرسازه‌ای سطح عملکرد خاصی انتخاب نشده باشد، سطح عملکرد اجزای غیرسازه‌ای، لحاظ نشده نامیده می‌شود.
سطوح عملکرد کل ساختمان
سطح عملکرد کل ساختمان برحسب سطح عملکرد اجزای سازه‌ای (۱ تا ۶) و غیرسازه‌ای آن (A تا E) تعریف می‌شود. سطوح مختلف عملکرد ساختمان که در بهسازی مبنا، مطلوب و ویژه به کار می‌روند، مطابق یکی از موارد زیر تعریف می‌شوند.
-
سطح عملکرد خدمت‌رسانی بی‌وقفه (A-1)
ساختمانی دارای سطح عملکرد خدمت‌رسانی بی‌وقفه است که اجزای سازه‌ای آن دارای سطح عملکرد ۱ (قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه) و اجزای غیرسازه‌ای آن دارای سطح عملکرد A (خدمت‌رسانی بی‌وقفه) باشند. سطح عملکرد Operational (خدمت‌رسانی بی‌وقفه)، بهترین حالت عملکردی ممکن سازه است. در این سطح تغییرمکان جانبی نسبی در اثر ترک‌خوردگی یا رفتار خمیری در اجزای سازه‌ای ایجاد نمی‌شود. سختی و مقاومت این اعضا اساساً تغییری نمی‌کند. ترک‌های بسیار جزیی در اعضای سازه‌ای، نما، تیغه‌ها و سقف‌ها ایجاد می‌شود. تمام سیستم‌های لازم برای عملکرد ساختمان فعال باقی می‌مانند. خرابی‌های ناچیز ایجاد شده اما سیستم تأسیسات و برق‌رسانی فعال هستند. احتمال وقوع تلفات انسانی در این سطح نزدیک به صفر است.
-
سطح عملکرد قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه (B-1)
ساختمانی دارای سطح عملکرد قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه است که اجزای سازه‌ای آن دارای سطح عملکرد ۱ (قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه) و اجزای غیرسازه‌ای آن دارای سطح عملکرد B (قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه) باشند. در سطح عملکرد Immediate Occupancy (قابلیت استفاده‌ی بی‌وقفه)، اجزای سازه‌ای دچار تغییرشکل‌های نسبی ماندگار نمی‌شوند. اما درباره‌ی اجزای غیرسازه‌ای، تأسیسات ساختمان دچار خرابی‌های ناچیز مکانیکی می‌شوند به‌گونه‌ای که نیاز به تعمیر جزیی خواهند داشت. ترک‌های بسیار جزیی بر نما، تیغه‌ها و سقف‌ها قابل‌مشاهده خواهند بود. در صورت وجود آسانسور، قابلیت استفاده دوباره از آن وجود داشته و تجهیزات اطفاء حریق از کاربری خارج نخواهند شد.
-
سطح عملکرد ایمنی جانی (C-3)
ساختمانی دارای سطح عملکرد ایمنی جانی است که اجزای سازه‌ای آن دارای سطح عملکرد ۳ (ایمنی جانی) و اجزای غیرسازه‌ای آن دارای سطح عملکرد C (ایمنی جانی) باشند. در سطح عملکرد Life Safety (ایمنی جانی)، مقداری از سختی و مقاومت در تمام طبقات از دست خواهد رفت. گسیختگی خارج از صفحه‌ی دیوارها رخ نخواهد داد اما تغییرشکل نسبی ناشی از رفتار خمیری در سازه مشاهده خواهد شد. ادامه‌ی بهره‌برداری از ساختمان به احتمال زیاد بدون انجام تعمیرات ممکن نخواهد بود. احتمال سقوط اشیا وجود نخواهد داشت اما بسیاری از تأسیسات مکانیکی، الکتریکی و عناصر معماری دچار آسیب خواهند شد. در این سطح عملکرد خطر تلفات جانی اندکی بیشتر خواهد بود.
-
سطح عملکرد آستانه‌ی فروریزش (E-5)
ساختمانی دارای سطح عملکرد آستانه‌ی فروریزش است که اجزای سازه‌ای آن دارای سطح عملکرد ۵ (آستانه‌ی فروریزش) باشند. در این حالت محدودیتی برای سطح عملکرد اجزای غیرسازه‌ای وجود ندارد (سطح عملکرد لحاظ نشده E). در سطح عملکرد Collapse Prevention (آستانه‌ی فروریزش)، در اعضای سازه‌ای سختی و مقاومت ناچیزی برای تحمل بارهای جانبی باقی می‌ماند اما ستون‌ها و دیوارهای باربر ثقلی عملکرد خود را حفظ می‌کنند. تغییرشکل‌های نسبی ماندگار زیاد است. برخی از خروجی‌ها مسدود خواهد شد و احتمال این‌که سازه در اثر پس‌لرزه‌ها فرو بریزد وجود دارد. بنابراین ضروری است که ساختمان تحت هر شرایطی می‌بایست از سکنه خالی شود. علاوه بر آسیب جدی اعضای سازه‌ای، خرابی گسترده‌ای در اعضای غیرسازه‌ای نیز ایجاد می‌شود. در این سطح عملکرد، آسیب‌های وارد شده به سازه و خطر تلفات جانی به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از سایر سطوح خواهد بود.
منبع: دستورالعمل بهسازی لرزه‌ای ساختمان‌های موجود، نشریه‌ی شماره‌ی ۳۶۰
