سالیان سال است که معماری با مایه حیات رابطه تنگاتنگی داشته و معماران همواره با خلاقیت بی‌پایان خود، هنر معماری و آب را با هم درآمیخته‌اند. از استخر سرپوشیده خانه گرفته تا فواره‌ها و آبشارهای تزئینی کوچک و بزرگ، همه و همه نمونه‌هایی از کاربردهای خلاقانه آب در معماری به شمار می‌روند. اگرچه بهره‌گیری از آب در علم معماری گاهی در راستای اهداف زیبایی‌شناسی بوده، اما مایه حیات به واسطه ویژگی‌های خاص خود قادر است نقش‌های مختلفی داشته باشد و اهداف متفاوتی را ارائه دهد. در ادامه این مقاله به بررسی شماری از کاربردهای آب در پروژه‌های نوین معماری معاصر، از خانه‌های مسکونی گرفته تا مجتمع‌های تجاری عظیم می‌پردازیم.
استخرهای سرپوشیده و سرباز
با توجه به این‌که استخرها یکی از بخش‌های دوست‌داشتنی خانه‌های مسکونی در مناطق گرمسیر محسوب می‌شوند، برخی معماران از مرزهای طراحی سنتی و قدیمی آن‌ها فراتر رفته‌اند. خانه Weekend، توسط تیم معماریSPBR در سائوپائولو طراحی شده است. معماران، استخر این خانه را در ارتفاع بلند طراحی کرده‌اند تا بیشترین مقدار ممکن از نور خورشید را دریافت کرده و خانه‌های مجاور، مانع رسیدن نور به استخر نشوند. در طبقه همکف این خانه دنج، باغچه سرپوشیده و سرسبزی وجود دارد که در آن حوض‌های آب نیز قرار گرفته‌اند. وجود استخر در طبقه بالا و باغچه در طبقه همکف، موجب شده است که محل اصلی زندگی واقع در طبقه میانی از هر دو طرف با فضای طبیعی و سرسبز محاصره شده باشد. خانهJellyfish ، توسط تیم معماریWiel Arets طراحی گردیده است. این خانه نیز دارای استخری در طبقه بالا و جدا از محل زندگی اصلی بوده که دارای کف شیشه‌ای و پنجره پانورامیک می‌باشد. این ویژگی‌ها، قابلیت فیلتر کردن نور خورشید را به استخر بخشیده و در فضای زیرین آن (طبقه پایین) انعکاس آبی رنگ نور را ایجاد می‌کند. این مدل طراحی‌ها مفاهیم سنتی طراحی استخر را به چالش می‌کشد، به گونه ای که در آن به طور منحصر به فردی نور و آب با یکدیگر تعامل دارند. معماران مجتمع‌های تجاری آبی نیز در طراحی‌های ابتکاری و خلاقانه پیشگام بوده اند. یکی از این مجتمع‌ها، Swimming Pool Extension است که توسط تیم معماری Dominique Coulon & associés در شهر پاریس طراحی گردیده است. این مجتمع نیز دارای پنجره‌ای افقی در پایین استخر ویژه کودکان بوده که نواحی مجاور خود را با انعکاس آبی رنگ نور خورشید مزین کرده است. معماران برای جبران فقدان یک ساحل طبیعی، تراس بزرگی را مشابه ساحل واقعی طراحی کرده‌اند. از دیگر مجتمع‌های آبی در پاریس می‌توان به استخر Feng Shui اشاره کرد که توسط تیم معماری Mikou Studio طراحی شده است. در این استخر، از شیشه‌های گرد و نقطه مانند در سقف و از تخته‌های چوبی مواج بر روی دیوار‌ها استفاده گردیده است تا مصداقی برای اصول فنگ شویی باشد.
آبشارهای سرپوشیده
آبشارها با هر مقیاس و اندازه‌ای یادآور حس آرامش و شکوه برای انسان بوده و به دلیل دارا بودن ویژگی‌های خاص، همواره قابلیت شکوفا کردن هنر معماران خلاق را داشته‌اند. فرودگاهJewel Changi در کشور سنگاپور توسط تیم معماری Safdie طراحی گردیده و دارای بلندترین آبشار سرپوشیده جهان است. در کنار این آبشار عظیم، تعدادی آبشار کوچک‌تر و باغچه‌های پلکانی نیز قرار گرفته‌اند. هتل Emperor Qianmen که توسط تیم معماری ASAP طراحی شده نیز به طور هنرمندانه‌ای از آبشارها استفاده کرده است. این هتل بسیاری از طبقات خود را به واسطه جریان‌های آبی به هم پیوسته، به یکدیگر مرتبط ساخته است. منشا این جریان‌ها، استخری است که در پشت‌بام هتل قرار داشته و آب را به صورت قطرات باران یا آبشار جاری می‌کند. آب این استخر ابتدا از کانال‌هایی عبور کرده و گیاهان موجود در هتل را به روش بارندگی مصنوعی آبیاری می‌کند. سپس راه خود را به آبشار داخلی پیدا می‌کند و آبشار نیز سرانجام به یک چشمه آب گرم زیرزمینی فرو می‌ریزد.
آب‌های جاری روگذر، زیرگذر و درون‌گذر
برخی بناها به جای استفاده از آب به صورت سرپوشیده، از مناظر طبیعی استفاده کرده و جریان‌های آبی روگذر، زیرگذر و درون‌گذر می‌سازند. ساختمانAlvaro Siza و Carlos Castanheiraدر حالی که به طور هنرمندانه‌ای روی آب بنا شده، دفاتر یک کارخانه عظیم محصولات شیمیایی را شامل می‌شود که آب از زیر آن‌ها می‌گذرد. شکل منحنی این سازه، جریان طبیعی آب را تکرار کرده و معماری صنعتی را به چالش می‌کشد. تیم معماری MUDA نیز رستوران Garden Hotpot را به گونه‌ای طراحی کرده است که یک برکه طبیعی نیلوفر آبی را در بر بگیرد. این رستوران فاقد دیوار بوده و سقف آن تنها با ستون‌های نازک نگهداری می‌شود.
سقف سفید آن نیز با خروج جریان‌های باریک بخار آب، یک ظرف سوپ‌خوری را در حال خروج بخار شبیه‌سازی می‌کند. به عنوان مثالی دیگر، در بنای طراحی‌شده توسط تیم معماریRO&AD Architecten، حتی رابطه پل با آب نیز خلاقانه در نظر گرفته شده است. به گونه‌ای که این بنا از میان آب گذر کرده و به علت تداعی کردن داستان حضرت موسی، «پل موسی (Moses Bridge)» نامیده شده است. این پل دارای دیواره چوبی ضدآب بوده که آن را در برابر پوسیدگی محافظت می‌کند و از چشم‌انداز دور، نامرئی به نظر می‌رسد.
آب‌نماهای خارجی
تزئین محیط به وسیله آب‌نماهای خارجی از دیگر کاربردهای آب در معماری بوده که کمی سنتی‌تر می‌باشد. آب‌نما قادر است به شکل فواره، کانال و آبشارهای مینیاتوری حتی معمولی‌ترین منازل و مجتمع‌های تجاری را زینت ببخشد. Luis Barragan یکی از شناخته‌شده‌ترین طرفداران این‌گونه تزئینات بود و او عقیده داشت که «در فواره‌ها، سکوت اواز می‌خواند». فواره Lover که توسط وی در مکزیکوسیتی طراحی گردیده نیز شعار او را در بر می‌گیرد و آرامش آب را با دیواره‌های رنگارنگ و مرتبش ترکیب می‌کند. کارخانه شراب‌سازی Smiljan Radic در شیلی نیز یک نمونه معاصر از منظره‌سازی با آرامش به شمار می‌رود. در این پروژه، یک میدان وسیع و شیب‌دار از باریکه‌های آب وجود دارد که با پیاده‌روهای باریک پوشیده شده است. در سراسر این میدان قطعاتی از یک اثر مجسمه‌سازی وجود دارد که به آرامش و زیبایی محیط می‌افزاید. موزه زندهZhao Hua Xi Shi اثر تیم معماری IAPA نیز حوض‌های خارجی را با ساختار مجتمع ادغام کرده است. در محوطه این موزه، صندلی‌هایی برای استراحت عموم در زیر سایبان تعبیه شده که چشم‌اندازی بسیار زیبا و آرامش‌بخش دارند.
بهره‌بری از آب
اگرچه معمولا در معماری از ویژگی‌های آب برای اهداف زیبایی‌شناسی استفاده می‌شود، برخی معماران از آن برای اهداف کاربردی استفاده می‌کنند. برای مثال فرودگاه Jewel Changi که پیش‌تر ذکر شد، از آب برای اهدافی مانند سرمایش نیز استفاده می‌کند. همچنین معماران برزیلی مایه حیات را برای بهبود عمل ضدآب کردن سقف‌های صاف به کار می‌گیرند. این روش معماران برزیلی بسیار سودمند می‌باشد، به گونه‌ای که حتی پیشگامان سبک مدرنیسم نیز تا کنون به چنین کاربردی از آب دست نیافته بودند. سازه Carpa Olivera که توسط تیم معماری Colectivo Urbano طراحی گردیده، از جذرو‌مد دریا برای پر کردن استخر استفاده می‌کند. دیواره‌های استخر به اندازه مناسبی کوتاه بنا شده‌اند تا امواج توانایی نشت آب به درون آن را داشته باشند. دو ویژگی کم‌هزینه و پایداری که ذکر شد، به این استخر که در کنار سرسره مارپیچ و فواره‌های پر سروصدا قرار گرفته شکوه خاصی بخشیده است.
آخرین و شاید مشهورترین سازه، ساختمان بلوری نام دارد که معماران آن Diller Scofidio و Renfroبوده‌اند. این بنا آب را از روی دریاچه‌ای که بر روی آن ساخته شده پمپ کرده و به صورت مه در اطراف خود پخش می‌کند. اگر از دور به این سازه نگاه کنید، ساختمانی فلزی را مشاهده خواهید کرد که در ابری غلیظ و سفید محو شده است. ساختمان بلوری به جای قرار دادن خود آب در چشم‌انداز مردم، آن را تغییر حالت داد و این ویژگی، معماری آن دوره را به چالش کشید.
این طرح‌های ابتکاری و نوین، به طرق مختلف با آرامش، پایداری و زیبایی به وجود آمده و نمایان‌گر خلاقیت معماران در بهره‌گیری از آب می‌باشند. ویژگی مشترکی که در بهترین پروژه‌ها مشاهده می‌کنیم این است که معماران همه ویژگی‌های آب را، از نحوه حرکت گرفته تا انعکاس آن در نظر گرفته‌اند. با توجه به این پروژه‌های نوآورانه، می‌توان بی حد و مرز بودن خلاقیت در معماری را درک کرد.
