خیار غبن به چه معنا است؟
امروزه معاملات بسیاری در املاکیها صورت میپذیرد. در این معامله طرفین قرارداد که یکی از آنها صاحب مال و دیگری صاحب پول است ملک یا وسیلهای را به هم میفروشند و در ازای آن پول دریافت میکنند. در این معاملات سندی با عنوان قرارداد بین دو طرف تنظیم میشود. در این سند کلیهی شرایط معامله ذکر میشود. یکی از شرایط موجود در معامله خیار غبن است. بسیاری از افراد هنگام معامله همگی بندهای معامله را نخوانده و آن را امضا میکنند؛ که این خود متحمل ضررهای جبرانناپذیری است.
حق فسخ قرارداد یک اصطلاح رایج میان خریداران و فروشندگان مال و املاک است. این حق به این صورت است که طرفین معامله بنا به دلایلی تصمیم به فسخ قرارداد میگیرند. در بسیاری از قراردادها حق فسخ زمانی وجود دارد که طرفین معامله با توافق یکدیگر بخواهند معامله را فسخ کنند؛ اما زمانی نیز پیش میآید که یکی از طرفین تمایل به ادامهی تعهد نداشته و بنا به دلایلی تصمیم میگیرد معامله را فسخ کند. بهحق فسخ خیار فسخ نیز گفته میشود. یکی از خیارات خیار غبن است. ریشهی کلمهی خیار عربی است. خیار یعنی در اختیار گرفتن. غبن یعنی ضرر و زیان و خیار غبن به این معنی است که اگر بعد از امضای قرارداد شخصی که مالش را فروخته متوجه شود که پولی که دریافت کرده از ارزش مال خیلی کمتر است میتواند معامله را فسخ کند. خیار غبن یعنی یکی از طرفین معامله اختیار فسخ قرارداد را دارد؛ و همچنین شخصی که مالی را خریداری کرده و بعد از امضای قرارداد متوجه میشود ارزش مال خیلی کمتر از میزان پولی است که پرداخته کرده، مطابق با مفاد خیار غبن میتواند معامله را فسخ کند. در ارتباط با خیار غبن و شرایط آن بندها و شرایطی وجود دارد که در این مقاله به آنها میپردازیم.
خیار غبن در معامله ملک
در معاملات ملکی گاهی شرایطی پیش میآید که خریدار و یا فروشنده پشیمان میشود. در این حالت باید ضرر طرف معامله را پرداخت کرده و با رضایت او قرارداد را فسخ کند؛ اما حالاتی وجود دارد که طرف دیگر معامله به چنین عملی راضی نمیشود. وقتی از او خواسته میشود که معامله را فسخ کند از این عمل سر باز میزند و حتی از شما درخواست شکایت میکند. در این حالت تنها یکراه وجود دارد که با استفاده از آن بتوان قرارداد را یکطرفه فسخ کرد. اگر در سند قرارداد مفادی با عنوان خیار غبن وجود داشته باشد و طرفین معامله آن را امضا کرده باشند، با استفاده از آن میتوان یکطرفه معامله را فسخ کرد. چراکه این مفاد به طرفین معامله این امکان را میدهد که درصورتیکه متوجه شدند دچار ضرر و زیان قابلتوجهی شدهاند میتوانند معامله را فسخ کنند؛ اما اگر در سند مفادی اینچنینی به امضای طرفین معامله نرسد هرگز نمیتوانند معامله را فسخ کنند مگر با رضایت دیگری. پس هنگام عقد قرارداد و امضای آن توجه به بندهای معامله بسیار مهم بوده و شما را از اختیاراتتان آگاه میکند.
ویژگیهای خیار غبن در معامله ملک
1) خیار غبن مربوط به هر دو طرف معامله بوده و مختص تنها یکی از طرفین نیست.
2) خیار غبن تنها مختص معاملات خریدوفروش و عقد قراردادهای آنها نیست. این خیار در همهی قراردادها قابلاستفاده است.
3) این خیار تنها در معاملاتی کاربرد دارد که یکطرف معامله پول و طرف دیگر مال و ملک است؛ یعنی استفاده از این خیار در قراردادهای خریدوفروش با شرط معوض بودن صورت میگیرد و اگر غیر معوض باشد این خیار اعتباری نداشته و بی کاربرد است.
4) یکی از شرایط وجود خیار غبن فاحش بودن آن است؛ یعنی اگر ثابت شود ضرر مالی فاحش است خیار غبن اتفاق میافتد و این تنها در صورتی قابل تحقق است که یکی از طرفین معامله مشمول ضرر شده باشد. در چنین شرایطی طرف معامله متضرر خیار غبن خواهد داشت.
5) اگر طرفین معامله بخواهند تشخیص بدهند که خیار غبن اتفاق افتاده و آنها ضرر کردهاند باید بندهای معامله و قرارداد را بهدرستی مطالعه کنند؛ یعنی برای آگاهی از اینکه آیا مشمول خیار غبن شدهاند یا نه حتماً باید به بندهای قرارداد توجه کنند.
6) اگر در معاملهای در قرارداد خیار غبن ذکرشده باشد و هر دو طرف آن را امضا کنند هم خریدار و هم فروشنده اختیارات یکسانی در مورد تصمیمگیری به فسخ و ابطال قرارداد دارند.
شرایط خیار غبن
بر اساس مواد قانونهای مدنی خیار غبن خیاری است که باید برای آن فوراً دستبهکار شد و بعدازاینکه طرفین معامله از آن مطلع شدند باید در به انجام رساندن آن اقدام کنند. اگر در این خیار تأخیر اتفاق بیفتد این خیار سقوط میکند. خیار غبن شرایطی دارد که به شرح زیر است:
1) زمانی که مغبون فهمید که مورد زیان و ضرر قرارگرفته است، در اسرع وقت باید برای این امر اقدام کند در غیر این صورت خیار باطلشده و کاری از وی ساخته نیست.
2) اگر کسی که مغبون است قبل از معامله به اینکه دچار زیان میشود علم داشته باشد دیگر بعد از معامله نمیتواند اقدامیکند.
3) اگر مغبون هنگام معامله از قیمت مورد معامله اطلاع داشته باشد و با آگاهی از قیمت آن اقدام به معامله کند، شرایط خیار غبن برای او وجود نخواهد داشت.
4) اگر شخصی که طرف معاملۀ خود را متضرر کرده است، تفاوت قیمت را به شخص متضرر بدهد، خیار غبن از بین نمیرود.
5) اگر طرف دیگر معامله تفاوت قیمتی را که شخص متضرر درخواست میکند را پرداخت کند، خیار غبن از بین میرود و دیگر وجود ندارد.
شرایط تحقق خیار غبن
برای اینکه بتوان با استفاده از مفاد خیار غبن قراردادی را فسخ کرد باید شرایط آن وجود داشته باشد. بهعبارتدیگر طرفین معامله اجازه ندارند هر وقت که خواستند معامله را به اختیار خود فسخ کنند. برای استفاده از این مفاد باید شرایط آن وجود داشته باشد. سه شرط معوض بودن قرارداد، عدم تعادل اقتصادی عوضین بهطور فاحش در زمان انعقاد قرارداد و جهل مغبون به طرفین معاملهاین امکان را میدهد که با استفاده از خیار غبن معامله را فسخ کنند.
معوض بودن قرارداد
هنگام عقد قرارداد میان طرفین معامله یکی از مفادی که در معامله ممکن است وجود داشته باشد و طرفین معامله آن را امضا کنند معوض بودم قرارداد است. این عمل به این معنی است که طرفین باید در معامله را اجرا کنند. اگر یکی از طرفین از انجام قرارداد سرپیچی کرد طرف دیگر معامله نیز میتواند سرپیچی کند. این بند از مفاد قراردادها حق حبس دارد؛ یعنی تا زمانی که طرف دیگر معامله حق خود را ادا نکرده دیگری هم میتواند ادا نکند. برای مثال دو شخص را در نظر بگیرید که باهم معامله انجام دادهاند. یکی از طرفین قرار است اسب خود را با گاری طرف مقابل تعویض کند. حال اگر طرف مقابل گاریاش را به دیگری نداد طرف دیگر هم میتواند اسبش را به طرف دیگر ندهد. باوجوداین بند در مفاد قراردادها و اسناد این حق برای طرفین معامله به وجود میآید. عقد معوض دارای ویژگیهای زیر است:
1) یک رابطه عادلانه بین عوضین به وجود میآورد.
2) هریک از طرفین معامله حق حبس داشته و میتوانند طبق آن عمل کنند.
3) اگر یکی از طرفین معامله باطل شود طرف دیگر نی باطل میشود.
4) در عقد معوض عوضین باید معلوم و معین باشند.
5) در عقد معوض تلف مبیع یا عوض قبل از قبض باعث انفساخ عقد است.
6) عدم تعادل اقتصادی عوضین.
زمانهایی وجود دارد که طرفین معامله بعدازاینکه قرارداد را امضا کردند متوجه میشوند که ملک آنها ارزشی فراتر از قیمت دریافتی دارد. یا مثلاً فردی که مبلغ خرید ملک را پرداخت کرده است پی مبرد که ملکی را که خریده ارز کمتری دارد. در اینجا به دلیل اختلاف قیمتی که وجود دارد و عدم تعادل اقتصادیای که بین عوضین است میتواند معامله فسخ شود. برای فسخ معامله باید دربندهای قرارداد خیار غبن وجود داشته باشد وگرنه همانطور که گفته شد جز با رضایت دیگری نمیتوان معامله را باطل کرد.
جهل مغبون
حالاتی در معامله ممکن است پیش بیاید که یکی از طرفین معامله به دلیل عجله و یا نداشتن سواد کافی میخواهد ملکش را بفروشد. طرف دیگر معامله از جهل و نادانی طرف مقابل اطلاع داشته و با علم به آن مبلغ کمی در قرارداد قید کرده و معامله را انجام میدهد. پس از مدتی فروشنده پی میبرد که میزان پولی که دریافت کرده بسیار کم است. در این صورت به دلیل اینکه نسبت به ارزش ملک خودآگاهی نداشته مطابق با خیار غبن که در معامله قیدشده است میتواند معامله را فسخ و باطل کند.
“اسقاط کافه خیارها ولو خیار غبن فاحش“ به چه معنا است؟
در همهی معاملات همانطور که گفته شد طرفین معامله اختیاراتی دارند که در علم حقوق به آنها خیار گفته میشود. خیار تمام اختیارات طرفین معامله در عقد و فسخ قرارداد است. خیار انواع متفاوتی دارد که عبارتاند از: خیار مجلس، حیوان، تأخیر ثمن، رؤیت و تخلف از وصف، غبن، عیب، تدلیس، تبعض صفقه و خیار تخلف از شرط.
هر یک از این خیارات شامل اختیارات متفاوتی برای طرفین معامله است و مفادی دارد که طبق آن طرفین معامله باید آن را ادا کنند. حال زمانی پیش میآید که بندی با عنوان «اسقاط کافه خیار ولو خیار غبن فاحش» در قرارداد به امضا میرسد. در بیشتر مواقع افرادی که این بند را امضا میکنند هیچگونه اطلاعی درباره این بند نداشته و یا حتی آن را نمیخوانند و این باعث میشود که متضرر شوند. اسقاط به معنای ساقط کردن و از بین بردن است. کافه یعنی تمام و کل. خیار که همان اختیار است. غبن نیز به معنای ضرر و زیان و فاحش به معنای زیاد و قابل آشکار است. این بند اعلام میکند که کلیه اختیارات حتی آنهایی که بسیار زیاد بوده و فاحش هستند از طرفین معامله گرفته میشود. بهموجب این بند هریک از طرفین معامله اگر بعد از معامله متوجه شوند که ضرر بسیار فاحشی کردهاند و یا اینکه با جهل و نادانی معامله را امضا کردهاند دیگر نمیتوانند معامله را فسخ کنند. بهموجب این بند حق هرگونه فسخ قرارداد به هر دلیل توسط طرفین معامله از آنها گرفته میشود؛ و تنها زمانی میتوانند معامله را فسخ کنند که هردوی آنها رضایت به فسخ داشته باشند.
نمونه درخواست خیار غبن فاحش
با سلام احتراماً به استحضار میرساند: اینجانب با خوانده/خواندگان قراردادی را در خصوص ………. در تاریخ ……… تنظیم و امضاء کردهایم. بنده پس از تنظیم قرارداد و اخذ مبیع علم به اختلاف زیاد قیمت مورد معامله باقیمت روز پیداکرده و درنتیجه در قرارداد مغبون شدهام و با تحقق غبن اختیار فسخ معامله برای بنده به وجود آمده است. لذا با مراجعه به خوانده/خواندگان خواهان فسخ معامله و رد ثمن شدهام، اما ایشان در پی حل مسالمتآمیز موضوع نمیباشند. اینجانب با وجود مراجعات مکرر، اظهارنامهای نیز به شماره ………… به تاریخ ……… برای خوانده/خواندگان ارسال نمودم که متأسفانه همچنان حاضر به پذیرش فسخ قرارداد و رد ثمن نیست. لذا با تقدیم این دادخواست به استناد مواد ۴۱۶ و ۴۱۷ قانون مدنی و مواد ۱۹۸ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، رسیدگی و صدور حکم به شرح خواسته را استدعا دارم. |
انواع خیار در معامله خودرو
یکی از معاملاتی که همواره صورت میگیرد معامله خودرو است. در معامله خودرو مکن است یکی از طرفین معامله نسبت به سالم بودن ماشینی که قرار است بخرد آگاهی نداشته باشد؛ و یا تنها بهظاهر آن اکتفا کند. حالت دیگر زمانی است که برای اینکه از عیوب ماشین مطلع شود آن را به تعمیرگاه نبرده و یا اگر این کار را انجام میدهد به پیشنهاد فروشنده جایی که او معرفی کرده است میرود. ممکن است تعمیرکار با فروشنده تبانی کرده باشد و بهدروغ مهر صحت بر ماشین بزند و خریدار ماشین را خریداری کند؛ اما بعد از عقد قرارداد متوجه میشود که ماشین نقص دارد و میخواهد آن را پس دهد. در فسخ این قرارداد 7 اختیار یا بهعبارتدیگر خیار دارد که بهواسطه آنها میتواند معامله را فسخ کند.
1) خیار مجلس
به این معنی است که در همان زمان که قرارداد را امضاء کردهاید اگر بنا به دلایلی دیگر خودرو را نمیخواستید میتوانید معامله را با استفاده از این خیار فسخ کنید.
2) خیار غبن
اگر خریدار یا فروشنده متوجه شود که ضرر کرده است میتواند با استفاده از این خیار معامله را فسخ کند. اگر در معامله این خیار ذکر نشده باشد هرگز نمیتواند زیر معامله بزند ولی اگر قیدشده بود میتواند معامله را پس بگیرد.
3) خیار تدلیس
اگر یکی از طرفین معامله با دروغ و فریب قصد داشته باشد ارزش مال که همان ماشین است را بیشتر ازآنچه هست نشان دهد و بعد از عقد قرارداد طرف دیگر معامله متوجه آن بشود میتواند معامله را فسخ کند.
ویژگیهای خیار تدلیس
هر زمان که طرف دیگر معامله از عیب خودرو مطلع شود میتواند بر اساس خیار تدلیس نسبت به بازگرداندن حقوحقوق خویش اقدام کند.
خیار تدلیس از خیارات مشترک است و تنها مربوط به معاملات خریدوفروش نمیشود. در عقد قراردادهای اجاره، صلح یا معاوضه نیز میتواند خیار تدلیس وجود داشته باشد.
در هر معاملهای که با علم و آگاهی و از روی عمد، عیبی پوشانده شود، خیار تدلیس شامل قرارداد خواهد بود.
4) خیار شرطه
در این خیار طرفین معامله توافق میکنند که تا یکزمان محدود و معین اجازه دارند معامله را فسخ کنند.
5) خیار تخلف شرط
در زمان عقد قرارداد طرفین باهم شروطی می گدارند و آن را در قرارداد قید میکنند. حال اگر هر یک از آنها زیر شرط خود بزند طبق این خیار میتوان معامله را فسخ کرد.
6) خیار تأخیر
هنگام عقد قرارداد خرید خودرو اگر مدتزمان تحویل خودرو ذکر نشده باشد فروشنده تا سه روز مهلت دارد ماشین را تحویل دهد و همچنین خریدار تا 3 روز فرصت دارد پول را بپردازد در غیر این صورت بر طبق این خیار میتوان معامله را فسخ کرد.
7) خیار تعذر تسلیم
در این خیار زمانی که فروشنده خودرو میخواهد ماشین را تحویل دهد یک اتفاق ناگهانی باعث میشود که نتواند آن را در اختیار خریدار قرار دهد. مثلاً ماشین در پارکینگ آتش بگیرد در اینجا با استفاده از این خیار معامله را فسق میکند.
مغبونیت و غبن فاحش
مغبونیت به این معناست که پس از عقد قرارداد طرفین یکی از طرفین معامله متضرر شده و میخواهد معامله را فسخ کند.
مغبون چه کسی است؟
مغبون کسی است که مدتزمان کمی بعدازاینکه قرارداد را امضا کرده و ملک و یا مالش را فروخته متوجه میشود میزان پولی که دریافت کرده بسیار کمتر از میزان قیمت روز بازار است. در این زمان او از قرارداد پشیمان شده و میخواهد آن را فسخ کند. در این حالت میتواند با تقاضای حکم به مغبونیت به دادگاه درخواست فسخ معامله را بدهد.
چه زمانی میتوان ادعای مغبونیت کرد؟
در قانونهای مدنی زمان ادعای مغبونیت زمانی است که فرد متوجه آن میشود و فوراً بعد از اطلاع باید اقدام کند. اگر فوراً اقدام نکند به دلیل تأخیر ایجادشده این حق از او سلب میشود. زمان دقیقی برای این روز در نظر گرفته نشده است اما اکثر دادگاهها تا 7 روز پس از آگاهی از مغبونیت را برای فرد در نظر میگیرند.
غبن فاحش فروشنده به چه معنا است؟
زمانی وجود دارد که فروشنده مال خود را به فروش میرساند. پس از مدتی از عقد قرارداد متوجه میشود که میزان پولی که در ازای فروش ملک به مال خود دریافت کرده است بسیار کم است. در اینجا چون علمی به میزان ارزش مال خو نداشته میتواند از طریق مفاد موجود در خیار غبن فاحش اقدام به فسخ قرارداد کند؛ اما زمانی پیش میآید که خریدار تصمیم میگیرد که این تفاوت قیمت را به فروشنده پرداخت کند. در اینجا چون ادعای فروشنده بر روی میزان تفاوت قیمت است با گرفت مابهالتفاوت باید از فسخ قرارداد صرفنظر کند؛ اما اگر خریدار این ادعا را قبول نداشته باشد و تصمیم به پرداخت این میزان پول از طرف دیگر معامله نشود فروشنده میتواند با استفاده از این خیار معامله را فسخ کند.
تفاوت خیار غبن فاحش و افحش
خیار غبن فاحش خیاری است که پس از عقد قرارداد فروشنده توجه میشود مالش را به ارزش کمتری فروخته است. برای مثال شخص خودرویی که 10 میلیون تومان ارزش داشته را به مبلغ 9 میلیون تومان میفروشد دز اینجا طبق مفاد موجود در خیار غبن میتواند معامله را فسخ کرده و یا تفاوت قیمتی مه وجود دارد را از خریدار بگیرد.
خیار غبن افحش خیاری است که پس از عقد قرارداد فروشنده میفهمد مالش حتی به قیمتی نصف قیمت بازار فروختهشده است. برای مثال فرد خودروی 100 میلیونی خود را به مبلغ 50 میلیون به فروش میرساند. در اینجا با استفاده از خیار غبن افحش میتواند مال خود را پس گرفته و قرارداد را فسخ کند.
همانطور که گفته شد تفاوت این دو خیار در میزان تفاوت قیمت مال و ملکی است که فروختهشده است.
سؤالاتی در باب خیار غبن و انواع آن
1) اگر معاملهای بین فرد مسلمان و غیرمسلمان صورت بگیرد و فرد غیرمسلمان مغبون شود چه حکمی دارد؟
کلیه مفاد و اختیارات که در انواع خیارات وجود دارد به دین و مسلمان و غیرمسلمان بودن ربطی نداشته و مطابق با همانها برای وی در دادگاهها تصمیمگیری میشود.
2) شکایت در غبن فاحش برای خرید ملک چگونه است؟
اگر در معامله خیارات از شما ساقطشده باشد نمیتوانید معامله را فسخ کنید ولی اگر مغبون شده باشید و بتوانید این ادعای خود را ثابت کنید میتوانید مابهالتفاوت آن را دریافت کنید؛ اما در حالتهای کلی به این دلیل که در قراردادها کمتر مواقعی پیش میآید که به انواع خیارات اشاره شود حتی اگر بتوانید مغبونیت را اثبات کنید نمیتوانید ملک را پس گرفته و یا میزان تفاوت قیمت را دریافت کنید چراکه شما این قرارداد را با توافق خود امضا کردهاید و فرض بر این است که به آن علم داشتهاید.
3) اگر معاملهای رسمی نباشد و در آن خیار غبن ذکر شود آیا فاقد اعتبار است؟
خیر معاملات چه رسمی و چه غیررسمی با توافق طرفین معامله صورت میگیرند. هرگونه تعهدی در آنها ذکر شود و همچنین هرگونه خیاری در آنها نوشته شود بعدازاینکه طرفین آن را امضا میکنند دارای اعتبار بوده و قابلپیگیری است.
نتیجه
برای خریدوفروش املاک و انواع مال بین فروشنده و خریدار قراردادهایی امضا میشود. کلیه مفاد ثبتشده در این قراردادها بسیار مهم هستند. یکی از بندهای قراردادهایی که طرفین معامله امضا میکنند و در بیشتر اوقات علمی نسبت به آن ندارند خیار غبن است. خیار غبن اختیاراتی است که پس از عقد قرارداد خریدار و فروشنده بهموجب آن میتوانند معامله را فسخ کرده و پول و یا مال خود را پس بگیرند. این بند از قانون مدنی خود دارای زیرمجموعههایی است که در این مقاله توضیح دادهشده است.