لایه‌های روسازی
روسازی‌ها معمولاً از چندین لایه تشکیل می‌شوند. تعداد، ضخامت و جنس این لایه‌ها تابعی از مقاومت خاک بستر روسازی، خصوصیات آمدوشد وسایل نقلیه، شرایط جوی منطقه، مصالح موجود در محل و شرایط اقتصادی است. روسازی راه‌های با آمدوشد زیاد و فرودگاه‌ها معمولاً از سه لایۀ متمایز رویه، اساس و زیراساس که بر روی لایۀ متراکم شدۀ خاک بستر روسازی قرار می‌گیرند تشکیل می‌شود.
لایۀ متراکم شدۀ خاک بستر
لایۀ متراکم شدۀ خاک بستر روسازی، لایه‌ای است از خاک زمین طبیعی که از مواد آلی و مواد مضر پاک شده و کوبیده شده باشد. در خاکریزها این لایه آخرین لایۀ خاکی است که ریخته شده و کوبیده می‌شود. در برش‌ها، این لایه، لایۀ کوبیده شده و آماده شدۀ خاک زمین طبیعی است.
یکی از مهم‌ترین عواملی که در طرح روسازی‌ها به‌خصوص روسازی‌های انعطاف‌پذیر تأثیر دارد و باید دقیقاً مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد خصوصیات و مشخصات خاک بستر روسازی است که نهایتاً باید تحمل کلیۀ بارهای وارد بر روسازی را بنماید. خاک بستر روسازی باید از لحاظ مقاومت و قابلیت تراکم مورد بررسی قرار گیرد تا رفتار و عملکرد روسازی در کوتاه‌مدت و درازمدت مشخص شود.
مقاومت و قابلیت تراکم خاک خود بستگی به سایر مشخصات اصلی خاک از قبیل: جنس، میزان رطوبت، دانه‌بندی، خاصیت خمیری، وزن مخصوص و غیره دارد که این مشخصات باید ابتدا مورد مطالعه قرار گیرند تا تأثیر آن‌ها بر روی مشخصات خاک مشخص شود. همواره قبل از اقدام به طرح روسازی باید از خاک بستر راه نمونه‌برداری شده و نمونه‌های خاک به‌دست آمده تحت بررسی و مطالعات آزمایشگاهی قرار گیرند. مطالعه و بررسی خاک بستر معمولاً نباید محدود به آزمایشگاه شود بلکه این بررسی‌ها در محل نیز باید انجام شود. هرگاه پس از انجام این آزمایش‌ها معلوم شد که اطلاعات کافی در مورد خاک بستر موردنظر به‌دست آمده است می‌توان اقدام به طرح روسازی نمود.
لایۀ زیراساس
لایۀ زیراساس لایه‌ای است از مصالح نسبتاً مرغوب که بین لایۀ اساس و خاک بستر روسازی قرار می‌گیرد. لایۀ زیراساس در راه‌هایی که آمدوشد وسایل نقلیه در آن‌ها زیاد بوده و یا مقاومت خاک بستر روسازی کم است به‌کار می‌رود. لایۀ زیراساس معمولاً از مصالح سنگ‌شکسته و یا شن و ماسه ساخته می‌شود.
لایۀ اساس
لایۀ اساس لایه‌ای است از مصالح مرغوب که بین لایه‌های رویه و زیراساس یا بین لایۀ رویه و خاک بستر روسازی قرار می‌گیرد. لایۀ اساس از مصالح مرغوب نظیر سنگ شکسته، شن و ماسۀ شکسته، مصالح تثبیت شده با قیر، آهک و سیمان ساخته می‌شود. لایۀ اساس در راه‌هایی که آمدوشد وسایل نقلیه در آن‌ها زیاد بوده و یا مقاومت خاک بستر روسازی کم است از بتن آسفالتی کم‌قیر (اساس قیری) ساخته می‌شود.
لایۀ رویه
لایۀ رویه لایه‌ای است از جنس خیلی مرغوب و با مقاومت نسبتاً زیاد که بالاترین لایۀ روسازی است و مستقیماً در تماس با چرخ‌های وسایل نقلیه قرار دارد. لایۀ رویه در راه‌های با آمدوشد زیاد از مصالح مرغوب نظیر بتن آسفالتی یا بتن سیمانی ساخته می‌شود. در راه‌های با آمدوشد متوسط گاهی از رویه‌های آسفالت مخلوط در محل و یا رویه‌های آسفالت سطحی استفاده می‌شود. راه‌های با آمدوشد کم نظیر راه‌های روستایی و راه‌های فرعی ممکن است از رویه‌های شنی که عمر چندانی ندارند ساخته شوند.
رویه‌های آسفالتی با ضخامت بیش از حدود ۵ سانتی‌متر معمولاً در دو لایه ساخته می‌شوند. لایۀ زیرین که به لایۀ آستر موسوم است درصد قیر کمتری از لایۀ رویی که لایۀ رویه (توپکا) نامیده می‌شود دارد. بین لایه‌های آستر و رویۀ بتن آسفالتی از یک لایه اندود قیری که به اندود سطحی موسوم است استفاده می‌شود. هدف از به‌کاربردن اندود سطحی ایجاد چسبندگی و پیوستگی بین دو لایۀ آسفالتی است. بین لایه‌های رویۀ آسفالتی و اساس غیرآسفالتی (شن و ماسه‌ای و یا سنگ‌شکسته) از یک لایه اندود قیری که به اندود نفوذی موسوم است استفاده می‌شود. هدف از به‌کاربردن اندود نفوذی ایجاد چسبندگی و پیوستگی بین یک لایۀ آسفالتی با یک لایۀ غیرآسفالتی است. مزیت دیگر استفاده از اندود نفوذی غیرقابل نفوذ کردن اساس غیرآسفالتی در برابر آب است.
اجرای لایه‌های زیراساس، اساس و رویۀ شنی
مقاومت و قدرت باربری لایه‌های زیراساس، اساس و رویۀ شنی تابعی از تراکم آن‌ها است. این لایه‌ها باید در ضخامت‌های کم (حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر) پخش و در درصد رطوبت بهینه کوبیده شوند.
پخش مصالح هر لایه باید پس از اتمام عملیات پخش و کوبیدن لایۀ زیر آن انجام شود. پخش مصالح ممکن است به‌وسیلۀ پخش‌کن مکانیکی یا کامیون‌های پخش‌کن و یا تیغۀ گریدر انجام شود. ساده‌ترین روش پخش مصالح سنگی ابتدا ریسه‌کردن یا کپه‌کردن مصالح سنگی در طول و بر روی سطح آماده‌شدۀ راه، و سپس پخش آن با تیغۀ گریدر است. پخش مصالح به‌وسیلۀ پخش‌کن مکانیکی از دقت بیشتری برخوردار است و کیفیت لایۀ به‌دست آمده از نظر یکنواختی ضخامت آن بهتر است.
مقدار آب لازم برای آب‌پاشی لایه‌های زیراساس، اساس و رویۀ شنی باید با انجام آزمایش تراکم (اشتو استاندارد یا اشتو اصلاح شده) و تعیین درصد رطوبت بهینه به‌دست آید. متراکم‌کردن لایه‌های زیراساس و اساس و رویۀ شنی با استفاده از غلتک انجام می‌شود. غلتک‌های مناسب برای کوبیدن و متراکم‌کردن لایه‌های مصالح شنی غلتک‌های چرخ‌فولادی، غلتک‌های چرخ‌لاستیکی و غلتک‌های لرزنده است. غلتک‌زدن باید به موازات محور طولی راه و از لبه‌های کناری شروع شده و به طرف محور طولی راه ادامه یابد. در قوس‌هایی که راه دارای شیب عرضی است، غلتک‌زدن باید از لبۀ داخلی قوس شروع شده و به طرف لبۀ خارجی که دارای ارتفاع بیشتری از لبۀ داخلی است ادامه یابد. غلتک‌زدن باید به‌صورت یک‌نواخت و با سرعت کم (حدود ۵ کیلومتر در ساعت برای غلتک‌های چرخ‌فولادی و حدود ۸ کیلومتر در ساعت برای غلتک‌های چرخ‌لاستیکی) انجام شود. از تغییرجهت دادن‌های ناگهانی غلتک باید اجتناب شود.
پس از غلتک‌زدن باید از مصالح کوبیده شده نمونه‌برداری شده و میزان تراکم آن تعیین شود تا اطمینان حاصل شود که لایۀ کوبیده شده دارای تراکم کافی است. سطح لایه‌های زیراساس، اساس و رویۀ شنی باید صاف و هموار بوده و رقوم نقاط مختلف آن برابر رقوم داده شده در نقشه‌ها باشد. همواری سطح لایه‌های زیراساس، اساس و رویۀ شنی را می‌توان با قراردادن یک شمشۀ فلزی به طول ۴ متر بر روی سطح لایه و اندازه‌گیری فاصلۀ بین سطح زیر شمشه و سطح لایه تعیین کرد. کنترل تراز سطح هر لایه در محل نیمرخ‌های عرضی راه با اندازه‌گیری رقوم محور و لبه‌های کناری راه انجام می‌شود. اختلاف ارتفاع اندازه‌گیری شده در هر مورد نباید بیش از مقدار مجاز با رقوم مندرج در نقشه‌ها تفاوت داشته باشد.
ضخامت لایه‌های زیراساس، اساس و رویۀ شنی باید مطابق با ضخامت‌های مندرج در نقشه‌ها باشد. چون حداکثر ضخامت قابل کوبیدن و متراکم‌کردن لایه‌های مصالح سنگی بستگی به عوامل مختلفی از قبیل وزن و نوع غلتک داشته و معمولاً در حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر است، لذا لایه‌های ضخیم‌تر باید در دو و یا چند لایه پخش و کوبیده شوند. تقسیم ضخامت کل یک لایه به چند لایۀ قابل کوبیدن باید طوری انجام شود که ضخامت هر لایه کمتر از حدود ۸ سانتی‌متر نباشد.
ضخامت لایه‌های زیراساس، اساس و رویۀ شنی نباید بیش از مقادیر مجاز با ضخامت‌های داده شده در نقشه‌ها تفاوت داشته باشد. پس از اجرای هر لایه باید ضخامت آن در نقاط مختلف اندازه‌گیری شود تا اطمینان حاصل گردد که ضخامت لایۀ ساخته شده مطابق با ضخامت‌های مندرج در نقشه‌ها است. تعداد نقاطی که برای اندازه‌گیری ضخامت انتخاب می‌شوند باید کافی باشد تا اندازه‌گیری ضخامت لایه با دقت کافی انجام شود.
هرگاه ملاحظه شود که ضخامت لایۀ ساخته شده خارج از حدود تغییرات مجاز است باید برای اصلاح آن سطح لایه خراش داده شده و مجدداً آب‌پاشی و کوبیده شود.
منبع: روسازی راه، امیرمحمد طباطبایی، مرکز نشر دانشگاهی.
