از نرمافزار پلکسیس – Plaxis چه میدانید
Plaxis (پلکسیس) را بیشتر بشناسید
نرمافزار Plaxis (پلکسیس) براساس روش اجزای محدود (Finite Element) طراحی شدهاست. در فضای این نرمافزار از المانهای مثلثی ۶ و ۱۵ گرهی برای تحلیل دوبعدی و سهبعدی مسائل ژئوتکنیکی استفاده میشود. پلکسیس میتواند رفتار غیرخطی و وابسته به زمان خاک را با استفاده از مدلهای رفتاری پیشرفته شبیهسازی کند. تحلیل سازههایی همچون تونلها، خاکریزها، گودبرداریها، فونداسیونها و معادن با استفاده از این نرمافزار امکانپذیر است.
اولین نسخهی نرمافزار Plaxis
در سال ۱۹۸۷ بهسفارش مدیریت منابع آب کشور هلند در دانشگاه صنعتی Delft، اولین نسخهی برنامهی پلکسیس ارائه شد. از این نسخه بهمنظور تحلیل دوبعدی سدهای خاکی احداث شده بر خاکهای نرم مناطق کمارتفاع کشور هلند استفاده شدهاست. در سال ۱۹۹۳ قابلیتهای این نرمافزار گسترش پیدا کرد و نسخهی نهایی آن مورد تأیید Center for Civil Engineering Research and Codes قرار گرفت.
چرا Plaxis را انتخاب کنید
نرمافزار پلکسیس مدلهای رفتاری متنوعی چون موهرـکلمب، سختشوندگی هذلولی، نرمشوندگی و نرمشوندگی خزشی را پوشش میدهد. با استفاده از این مدلها و اعمال اندرکنش، تحلیل مسائل پایداری و تغییرشکل خاک و سنگ در پلکسیس ممکن میشود. در این نرمافزار امکان بهکارگیری المانهای گوناگونی چون ورق، مفصل، فنرهای دورانی و المانهای تماسی در فرآیند مدلسازی وجود دارد.
با شبیهسازی سطح آب زیرزمینی در پلکسیس، میتوان مسائل هیدرواستاتیک و غیرهیدرواستاتیک فشار منفذی در خاک را تحلیل کرد. در این نرمافزار با فعال یا غیرفعال کردن المانهای مدل در مرحلهی محاسبات، فرآیند ساخت و حفاری مدلسازی میشود. مشبندی دوبعدی و ایجاد مدل سهبعدی در پلکسیس خودکار است. تحلیل لایه به لایه در مسائل پایداری شیبها، سدها و تونلها از جمله قابلیتهای این نرمافزار بهشمار میآید.
Plaxis در فضای دوبعدی
کمپانی Plaxis این نرمافزار را در دو نسخهی دوبعدی و سهبعدی عرضه میکند. ازجمله قابلیتهای پلکسیس در فضای دوبعدی میتوان به تحلیل کرنش صفحهای، تحلیل متقارن محوری و تحلیل پایداری اشاره کرد. تحلیل شرایط مرزی جریان آب و تحلیل شرایط مرزی هندسهی مدل نیز با این نرمافزار امکانپذیر است.
در نسخهی دوبعدی پلکسیس فرآیند تحکیم و فشار آب منفذی اولیه قابل شبیهسازی است.
بارگذاریها را میتوان به دو صورت بار کنترل و تغییرمکان کنترل اعمال کرد.
محاسبهی ضریب اطمینان بهروش کاهش C – Ф نیز از دیگر تواناییهای این نرمافزار در فضای دوبعدی است. . در ادامه پس از معرفی مختصر پلکسیس در فضای سهبعدی، به برخی از مهمترین ویژگیهای این نرمافزار در فضای دوبعدی خواهیم پرداخت.
Plaxis در فضای سهبعدی
نسخهی سهبعدی پلکسیس در قالب دو نرمافزار Foundation و Tunnel ارائه شده که نسبت به نسخهی دوبعدی امکانات محدودتری دارد. طراحی و تحلیل سهبعدی تونلهاو پیها با استفاده از این دو نرمافزار انجام میشود. از Plaxis 3D Tunnel در تحلیل مسائل مربوط به تونلها استفاده میشود.
شبیهسازی تونل در این نرمافزار بهصورتی است که مقطع تونل در یک صفحه ساخته و در بعد دیگر تکرار میشود.
ازاینرو نمیتوان آن را تماماً سهبعدی دانست و شبیهسازی ۲ و نیم بعدی تونل و سازههای مشابه تعریف مناسبتری از عملکرد آن است.
از Plaxis 3D Foundation در تحلیل مسائل مربوط به پیها استفاده میشود.
در این نرمافزار امکان تعریف و تغییر شرایط مرزی، تغییر مشبندی در عمق و تحلیل پایداری وجود ندارد.
همچنین این نرمافزار قادر به شبیهسازی ژئوگریدها و ژئوتکستایلها، تحلیل فشار آب منفذی اولیه و محاسبهی ضریب اطمینان نیست.
فراخوانی فایلها در نرمافزار پلکسیس – Plaxis
فایلهای اجراشده در نرمافزار پلکسیس – Plaxis با پسوند .plx ذخیره میشود. اطلاعات اضافی مربوط به فایل .plx در فایل دیگری با پسوند .DTA ذخیره میگردد. هنگام فراخوانی فایلها در سمت راست پنجرهی تعبیهشده در قسمت Open شمای هندسی کوچکی از پروژهی مربوطه نمایش داده میشود که دسترسی به فایل مدنظر را آسانتر میکند.
وارد کردن دادهها در نرمافزار پلکسیس – Plaxis
وارد کردن دادههای مربوط به یک پروژه در نرمافزار پلکسیس – Plaxis از چهار بخش مختلف تشکیل میشود. این چهار بخش بهترتیب عبارتند از معرفی هندسهی سازه، وارد کردن متن، وارد کردن مقادیر و وارد کردن انتخابها. مثلاً در بخش هندسهی سازه میتوان یک لایه خاک را معرفی کرد، در بخش وارد کردن متن اسم پروژه را تعیین نمود، در بخش وارد کردن مقادیر وزن خاک را مشخص کرد و در وارد کردن انتخابها یک مدل خاک را انتخاب نمود. وارد کردن دادههای یک پروژه ترکیبی بهکمک موس و صفحهکلید انجام میگیرد. از موس برای معرفی هندسهی سازه و انتخابها و از صفحهکلید برای وارد کردن متن و مقادیر استفاده میشود.
برنامهی ورودی نرمافزار پلکسیس – Plaxis
برنامهی ورودی نرمافزار پلکسیس – Plaxis برای تعریف شرایط اولیه بهکار میرود و تمام امکانات لازم را بهمنظور معرفی هندسهی مدل و شبکهبندی المانهای محدود مدنظر شامل میشود. در ابتدای اجرای برنامهی ورودی پنجرهای برای انتخاب فایلهای موجود یا ایجاد یک فایل جدید در صفحه پدیدار میگردد. بعد از انتخاب هر کدام از این دو حالت، پنجرهی General Settings باز میشود که در آن کاربران میتوانند پارامترهای اولیهی مدلشان را تعیین نمایند.
معرفی برخی منوهای کاربردی نرمافزار پلکسیس – Plaxis
در این بخش به معرفی چند منو که از آنها معمولاُ در اعمال تنظیمات اولیهی مدلسازی استفاده میشود میپردازیم. در منوی ورودی (Input Menu) همهی امکانات لازم برای معرفی دادهها تعبیه شده است. میلهی ابزار کلی (General Toolbar) از گزینههای مختلفی بهمنظور اجرای عملیات روی دیسک، چاپ، بزرگنمایی و انتخاب موضوعات تشکیل شده است. در این منو گزینههای دیگری نیز بهمنظور اجرای سایر برنامههای نرمافزار پلکسیس – Plaxis نظیر Calculation، Curves و Output قرار گرفته است. از میلهی ابزار هندسه (Geometry Toolbar) برای معرفی هندسهی مدل استفاده میشود.
• منوی Loads در نرمافزار پلکسیس – Plaxis
منوی Loads از گزینههایی بهمنظور وارد کردن بارهای گسترده، بارهای متمرکز و نشستهای تکیهگاهی اولیه در مدل هندسی تشکیل شده است. نشستهای اولیه با هدف کنترل نشستها در خطهای هندسی در آنها اعمال میگردند. همچنین با استفاده از گزینههای این منو میتوان به اعمال بارها و نشستهای تکیهگاهی در شرایط مرزی نیز پرداخت.
• منوی Materials در نرمافزار پلکسیس – Plaxis
از منوی Materials برای معرفی و اصلاح ویژگیهای مواد بهکاررفته در خاکها و اندرکنشها (Soil and Interfaces)، میلهها (Beams)، ژئوتکستایل (Geotextile) و انکورها (Anchors) استفاده میشود. در نرمافزار پلکسیس – Plaxis ویژگیهای خاکها و مصالح سازهای در مجموعههای اطلاعات مصالح ذخیره میشوند. برای دسترسی به این بایگانی میتوان آن را با انتخاب گزینهی مربوطه در میلهی ابزار فعال کرد.
اطلاعات مربوط به خصوصیات مواد در نرمافزار پلکسیس – Plaxis
اطلاعات مربوط به خصوصیات مواد در نرمافزار پلکسیس – Plaxis به سه دستهی General، Parameters و Interfaces تقسیم میشوند. در صفحهی General نوع مدل، نوع رفتار و دیگر خصوصیات کلی خاک مانند وزن مخصوص و نفوذپذیری تعیین میشود. صفحهی Parameters برای تنظیم پارامترهای سختی مدل خاک انتخابشده بهکار میرود. صفحهی Interfaces نیز پارامترهای خصوصیات اندرکنش خاک را شامل میگردد. در ادامه هر کدام از این سه بخش را با جزئیات بیشتری معرفی میکنیم.
• صفحهی General
همانطور که دیدیم اطلاعات کلی خاک در نرمافزار پلکسیس – Plaxis با استفاده از فیلدهای تعبیهشده در صفحهی General تنظیم میشود. این صفحه از بخشهای مختلفی نظیر Material Set، General Properties، Permeability و Comments تشکیل شده است. همچنین کاربران با انتخاب گزینهی Advanced میتوانند اطلاعات بیشتری را برای مدلسازی پیشرفته اعمال نمایند. در قسمت مدل ماده (Material Model) از بخش Material Set مدلهای مختلفی برای شبیهسازی رفتار خاک و دیگر اجزای سازهای تعبیه شده که کاربران بنا به نیاز خود میتوانند به انتخاب هر کدام از آنها بپردازند.
• مدل ماده در صفحهی General
از مدل الاستیک خطی (Linear Elastic Model) برای مدلسازی رفتار خاک بسیار محدود استفاده میشود. در این مدل با دو پارامتر مدول یانگ و ضریب پوآسون فرموله شده است و بر اساس قانون هوک کار میکند. مدل مور – کولمب (Mohr – Coulomb Model) از جمله پراستفادهترین مدلهای نرمافزار پلکسیس – Plaxis است و بهعنوان اولین روش تقریب رفتار خاک بهکار میرود. مدل خاک سختشونده (Hardening Soil Model) یک مدل سهموی الاستوپلاستیک است و بر اساس پلاستیسیتهی سختشوندهی اصطکاکی فرموله شده است. مدل خاک نرم (Soft Soil Model) برای مدلسازی رفتار خاکهای نرم و خاکهای آلی بهکار میرود. معمولاً این مدل در تراکمهای بالا کاربرد زیادی دارد. مدل خزشی خاک نرم (Soft Soil Creep Model) یک مدل درجهدوم بهشمار میرود و بر اساس ویسکوپلاستیسیته فرمولبندی شده است. از این مدل معمولاً بهمنظور شبیهسازی تابع زمان در خاکهای نرم استفاده میشود.
• نوع رفتار ماده
در نرمافزار پلکسیس – Plaxis بهمنظور در نظر گرفتن حالتهای متنوع وجود آب در خاک از سه نوع رفتار مختلف استفاده میشود که عبارتند از حالت زهکشیشده (Drained)، زهکشینشده (Undrained) و بدون تخلخل (Non-porous). کاربران میتوانند یکی از این سه رفتار را از طریق گزینهی Material Type در بخش Material Set انتخاب نمایند. در بخش نفوذپذیری (Permeability) کاربران میتوانند پارمترهای kx و ky را تعریف کنند. در نرمافزار پلکسیس – Plaxis، kx نشانگر نفوذپذیری افقی و ky نشانگر نفوذپذیری عمودی است و این دو از هم تفکیک میشوند. دلیل تفکیک پارامترهای نفوذپذیری در نرمافزار پلکسیس – Plaxis اختلاف قابلتوجه برقرار میان آنها در بعضی خاکها مثل خاکهای آلی است. پارامترهای نفوذپذیری تنها در محاسبات مربوط به جریانهای زیرزمینی و آنالیز تحکمی کاربرد دارند.
همانطور که قبلاً هم اشاره شد، از گزینهی Advanced در صفحهی General برای اعمال اطلاعاتی که در مدلسازیهای پیشرفتهتر بهکار گرفته میشوند استفاده میگردد. با انتخاب این گزینهی پنجرهی دیگری با عنوان Advanced General Properties باز میشود که از دو بخش اصلی Void Ratio و Change of Permeability تشکیل شده است. از بخش Void Ratio نسبت تخلخل تعیین میشود و از بخش Change of Permeability ضریب نفوذپذیری تغییر پیدا میکند.
• صفحهی Parameters
پارامترهای مرتبط با مقاومت مدل در نرمافزار پلکسیس – Plaxis از طریق صفحهی Parameters تعیین میشوند. نرمافزار پلکسیس – Plaxis از مدول یانگ بهعنوان مدول اصلی سختی در مدلهای الاستیک و موهر – کولمب بهره میبرد، با این حال سایر مدولهای سختی نیز در نرمافزار تعریف شدهاند و امکان استفاده از آنها وجود دارد. پارامتر چسبندگی که با C نشان داده میشود از دیگر پارامترهای مهم قابل تعریف در پلکسیس است. کاربران بهراحتی با صفر در نظر گرفتن مقدار C خاکهای بدون چسبندگی نظیر ماسهها را در نرمافزار پلکسیس – Plaxis مدل کنند. در نرمافزار زوایای اصطکاک و اتساع نیز بر حسب درجه نمایش داده میشوند.
• صفحهی Interfaces
صفحهی Interfaces پارامترهای مرتبط با اندرکنشها را دربرمیگیرد. این صفحه از سه بخش اصلی Strength، Permeability و Real Interface Thickness تشکیل شده است. کاربران میتوانند در بخش Strength یکی از دو حالت Rigid یا Manual را بهمنظور تنظیم مقاومت اندرکنش انتخاب نمایند. همچنین از طریق فیلد Rinter میتوانند به تعیین مقدار سختی اندرکنش بپردازند. از بخش Real Interface Thickness ضخامت واقعی اندرکنش مشخص میشود. این ضخامت درواقع محدودهی برشی بین سازه و خاک را معلوم میکند. این مقدار تنها در صورت بهکارگیری اندرکنش در Hardening Soil Model اهمیت مییابد. از بخش Permeability در صفحهی Interfaces برای تعیین نفوذپذیری اندرکنشها استفاده میشود. ضریب نفوذپذیری اندرکنشها درصدی از ضریب نفوذپذیری خاک مبنا بهشمار میرود.
تعیین مجموعهی اطلاعات مربوط به هر عضو
بعد از تشکیل مجموعهی اطلاعات برای لایههای مختلف خاک و سازههای میتوان با روشهای مختلفی مجموعهی اطلاعات مربوط به هر عضو را مشخص کرد. در اولین روش میتوان از نمودار درختی پنجرهی مجموعهی مواد مجموعهی اطلاعات مربوطه را درگ کرد و با انتقال به صفحهی ترسیم آن را روی عضو مدنظر قرار داد.
در روش دیگر میتوان روی عضو مربوطه دبلکلیک کرد. با این کار پنجرهی مصالح ظاهر میگردد و کاربران از طریق آن میتوانند تنظیمات دلخواه خود را اعمال نمایند. همچنین در نرمافزار پلکسیس – Plaxis میتوان با کلیک راست روی عضو مربوطه روی گزینهی Properties کلیک کرد تا در نتیجهی این کار پنجرهی Properties باز گردد و کاربران از طریق آن تنظیمات دلخواه خود را اعمال نمایند.
منوی Mesh در نرمافزار پلکسیس – Plaxis
منوی Mesh از جمله منوهای کاربردی و حائز اهمیت در نرمافزار پلکسیس – Plaxis است که با توجه به گزینههای مختلف تعبیهشده در آن برای تولید شبکهی المان محدود و شبکهبندی ریز منطقهای و کلی بهکار میرود. برای شروع محاسبات المانها محدود الزاماً هندسهی سازه باید به المانهایی تقسیم شده باشد. به مجموعهی المانهای محدود شبکهی المانهای محدود میگویند. المانهای مثلثی ششنقطهای و پانزدهنقطهای المانهای پایهای نرمافزار پلکسیس – Plaxis بهشمار میروند. علاوه بر آنها، از المانهای دیگری هم برای تبیین رفتار سازهای استفاده میشود که از آن جمله میتوان به المانهای Beam، Geatextile، Interface، Node-to-Node Anchors و Fixed-End Anchors اشاره کرد.
برنامهی خروجی نرمافزار پلکسیس – Plaxis
نرمافزار پلکسیس – Plaxis در نمایش نتایج المانهای محدود از مزیتهای زیادی برخوردار است. امکانات مختلفی برای مشاهده و کنترل نتایج بهدستآمده از محاسبات المانهای محدود در این نرمافزار تعبیه شده. از گزینههای منوی Geometry برای نمایش هندسی در حالات مختلف، از گزینههای منوی Stress برای نمایش حالات تنش در مدل و از گزینههای منوی Deformation برای نمایش تغییر شکلها استفاده میشود. در ادامه با جزئیات بیشتری به معرفی گزینههای کاربردی منوهای Geometry و Deformation میپردازیم.
• منوی Geometry
منوی Geometry از گزینههای کاربردی مخلتفی تشکیل شده است. گزینهی Structures برای نمایش بخشهای سازهای استفاده میشود. گزینهی Material در نمایش رنگ مصالح مدل هندسی کاربرد دارد. گزینهی Phreatic Line خط تراز کلی آب را پدیدار میسازد. از گزینههای Loads و Fixities بهترتیب برای نمایش بارهای خارجی مدل هندسی و نمایش شرایط تکیهگاهی استفاده میشود. گزینهی Pre. Disp. به نمایش نشستهای اولیهی مدل هندسی میانجامد. گزینهی Connectivity Plot برای نمایش پیوستگی بین المانها بهکار میرود. گزینههای Elements، Nodes و Stress Point بهترتیب برای نمایش المانها، گرههای مدل و نقاط تنش کاربرد دارند. در حالت نمایش المانها، گزینهی Element n. شمارهی المانها را نشان میدهد. گزینههای Node n. و Stress p. n. نیز بهترتیب برای نمایش شمارهی گرهها و شمارهی نقاط در حالت مشابه استفاده میشوند.
• منوی Deformation
همانطور که اشاره شد، در نرمافزار پلکسیس – Plaxis از منوی Deformation بهمنظور نمایش تغییر شکلها و کرنشهای مدل استفاده میشود. گزینهی Deformed Mesh تغییر شکل المانهای محدود را پس از تحلیل نمایش میدهد. گزینهی Total Displacement بهمنظور نمایش تغییر مکانهای کلی قائم در هر گره در انتهای آخرین گام محاسباتی روی مش تغییرشکلنیافته بهکار میرود. گزینهی Total Increments در نمایش افزایش تغییر مکانهای قائم در همهی گرههای بهدستآمده از آخرین گام محاسباتی کاربرد دارد. گزینهی Total Strains نیز کرنشهای کلی مدل هندسی را در انتهای آخرین گام محاسباتی نمایش میدهد.
• جداول خروجی
در نرمافزار پلکسیس – Plaxis میتوان اطلاعات مربوط به تمام خروجیهای گرافیکی را بهصورت جدول نیر دریافت کرد. برای این کار کافی است کاربران گزینهی Table را انتخاب نمایند. شکل جدول اطلاعات بسته به نوع خروجی گرافیکی متفاوت است. همچنین امکان خارج کردن اطلاعات از جداول خروجی نرمافزار پلکسیس – Plaxis و انتقال آنها به سایر برنامهها نیز وجود دارد.
• رسم منحنی
در نرمافزار پلکسیس – Plaxis میتوان از برنامهی Curves برای رسم منحنیهای مختلفی از جمله بار-تغییر مکان، زمان-تغییر مکان و تنش-کرنش استفاده کرد. برای ایجاد یک منحنی پس از انتخاب گزینهی New پنجرهی انتخاب فایل باز میشود. با استفاده از این پنجره پروژهای که قرار است منحنی آن رسم گردد انتخاب میشود. با انتخاب پروژه پنجرهی Curve Generation در نرمافزار پدیدار میگردد. این پنجره از دو بخش اصلی X-Axis و Y-Axis تشکیل شده و کاربران میتوانند از طریق آنها تنظیمات مدنظر خود را برای رسم منجنی دلخواهشان اعمال نمایند.
• منحنیهای بار-تغییر مکان
از منحنیهای بار-تغییر مکان برای مشاهده و بررسی رابطهی میان بارهای اعمالشده و تغییر مکانهای حاصل استفاده میشود. معمولاً در این منجنیها محور X نشاندهندهی تغییر مکان و محور نشاندهندهی اندازهی بار است.
• منحنیهای زمان-تغییر مکان
معمولاً وقتی تابع زمان از نقش حائز اهمیتی در محاسبات برخوردار باشد، از منحنیهای زمان-تغییر مکان استفاده میشود. آنالیز تحکیم، خزش، تحلیل دینامیکی و جریان انتقالی آب زیرزمینی از جمله مواردی هستند که با توجه به نقش تابع زمان در آنها میتوان از منحنیهای زمان-تغییر مکان استفاده کرد.
• منحنیهای تنش-کرنش
منحنیهای تنش-کرنش در نرمافزار پلکسیس – Plaxis غالباً برای بررسی رفتار تنش-کرنش موضعی در خاک بهکار میروند. در نرمافزار پلکسیس – Plaxis مولفههای مختلفی برای تنش و کرنش قابل استفادهاند که از آن جمله میتوان به تنش موثر افقی، تنش موثر قائم، تنش برشی، تنش موثر جانبی، تنش موثر اصلی حداکثر، تنش موثر اصلی متوسط، تنش موثر اصلی حداقل، فشار موثر همگن، تنش انحرافی و فشار حفرهای اضافی اشاره کرد. دقیقاً همین موارد برای کرنشها نیز در نرمافزار تعبیه شدهاند.
• منحنیهای مختلف در یک چارت
در نرمافزار پلکسیس – Plaxis کاربران میتوانند برای مقایسه تغییر مکانها یا تنشهای نقاط مختلف در یک مدل منحنیهای مختلفی را در یک چارت قرار دهند. در پلکسیس حداکثر هشت منحنی میتوانند در یک چارت کنار هم قرار بگیرند. برای این کار میتوان پس از ایجاد یک منحنی با انتخاب گزینهی Import منحنی جدیدی را به همان چارت قبلی اضافه کرد. در این حالت همخوانی اطلاعات منحنیها و کمیتهای محورهای آنها نیز ضروری است و توسط نرمافزار بررسی میشود.
نسخههای موجود در بازار
تا سال ۲۰۰۹ برنامههای Plaxis 2D و Plaxis 3D Foundation / Tunnel نسخههای دوبعدی و سهبعدی موجود این نرمافزار بودند. اما پس از آن نسخهی دوبعدی با تغییر در الگوریتم تحلیل، به بستهی Plaxis 2D Suite ارتقا یافت. نسخهی سهبعدی نیز با تلفیق دو نرمافزار موجود و اصلاح نقایص و محدودیتها، بهصورت بستهی Plaxis 3D Suite عرضه شد.
نرمافزار Plaxis 2D Suite شامل ماژولهای PlaxFlow، Dynamics و Thermal است.
کاربر با استفاده از ماژول PlaxFlow قادر به تحلیل پیشرفتهی جریان آب زیرزمینی است.
مدلسازی جامع بارگذاری دینامیکی با ماژول Dynamics و مدلسازی حرارتی ـ ژئوتکنیکی نیز با ماژول Thermal انجام میشود.
نرمافزار Plaxis 3D Suite همچون نسخهی دوبعدی شامل ماژولهای PlaxFlow و Dynamics است.
تنها تفاوت این است که تحلیلها و مدلسازیها در فضای سهبعدی انجام میشوند.
با توجه به هزینهی بالای خرید آخرین نسخههای پلکسیس، ترجیح مهندسان بر این است که از نسخههای قدیمی استفاده کنند.