معرفی بولدوزر و مشخصات آن
تراکتور از مهم‌ترین ماشین‌آلات ساختمانی می‌باشد و کاربرد فراوانی دارد. بر روی تراکتور قطعات مکانیکی مختلفی از قبیل تیغه‌های بولدوزر، ریپرها و بیل‌های مکانیکی نصب شده و در کارهای ساختمانی متنوعی از آن استفاده می‌شود. به همین دلیل تراکتور به‌عنوان مهم‌ترین ماشین ساختمانی شناخته می‌شود. با یک تعریف دقیق‌تر می‌توان گفت تراکتوری که مجهز به یک تیغه در قسمت جلویی باشد را بولدوزر گویند. بولدوزر از دو بخش اساسی تراکتور و تیغه تشکیل شده است، که تیغه توسط یک سیستم قاب متصل‌کننده به تراکتور متصل می‌شود. در عملیات خاکی، معمولاً بیشترین مسافت بهینه‌ای که خاک توسط بولدوزر حمل می‌شود حدود ۱۰۰ و کمترین مقدار آن حدود ۸ متر است. عاملی که در عملکرد بولدوزر تأثیر زیادی دارد، نوع تیغه‌ای است که توسط آن عملیات خاکی صورت می‌گیرد. در انتخاب نوع تیغه می‌بایست به عوامل زیر توجه کرد:
۱) نوع عملیاتی که توسط بولدوزر صورت خواهد گرفت.
۲) نوع مصالحی که توسط بولدوزر حمل خواهد شد.
۳) محدودیت تراکتور از نظر وزن، توان موتور، مقاومت غلتش و …
موارد کاربرد
بولدوزرها در بیشتر پروژه‌های ساخت (نظیر راه، سد) از مراحل اولیه تا مراحل پایانی مورداستفاده قرار می‌گیرند. برخی از کاربردهای بولدوزرها عبارت‌اند از:
۱) انجام عملیات خاک‌برداری، گودبرداری و حفر ترانشه
۲) تسطیح و پاکسازی زمین از بقایای عملیات ساختمانی
۳) برداشتن لایۀ سطحی خاک و پاکسازی آن از بوته‌ها (دکاپاژ)
۴) ایجاد راه‌های موقتی در کوهستان و زمین‌های سنگلاخی
۵) انجام عملیات بخش خاک در خاکریزها
۶) نگه‌داری و ترمیم راه‌های خاکی
۷) پاکسازی محل گودال قرضه و گودال کف معادن
۸) پخش‌کردن خاک بر روی خاکریزها
۹) انجام عملیات خاکی در زمین‌های شیب‌دار
۱۰) کمک برای فشاردادن ماشین‌آلات مانند اسکریپر
۱۱) پشته‌کردن خاک در کنار نهرهای ایجادشده
۱۲) جمع‌کردن سنگدانه‌های آتش‌باری‌شده
۱۳) کندن زمین و پرکردن گودال
۱۴) استفاده از آن به‌عنوان کاربرد ریپرها
مشخصات فنی، قدرت و ظرفیت
بدنۀ اصلی بولدوزر همان تراکتور می‌باشد و تمام مشخصات تراکتورهای ساختمانی نیز در این مورد صادق می‌باشد. تیغۀ بولدوزر دارای سه نوع حرکت متفاوت به شرح زیر می‌باشد:
۱) تیغه با شیب افقی
۲) زاویه‌گیری صفحۀ افقی تیغه به‌سمت جلو و عقب
۳) زاویه‌گیری صفحۀ افقی تیغه به جوانب
انواع بولدوزر
بولدوزرها به چند شیوۀ زیر طبقه‌بندی می‌شوند:
برحسب نوع تراکتور
بولدوزرها برحسب نوع تراکتور به دو دستۀ چرخ‌زنجیری و چرخ‌لاستیکی تقسیم‌بندی می‌شوند. بلدوزر چرخ‌زنجیری برای مواردی که نیاز به نیروی کشنده زیاد است مناسب می‌باشد. این نوع بلدوزر می‌تواند در زاویۀ ۴۵ درجه عملیات انجام دهد.
مقایسۀ بلدوزرهای چرخ‌زنجیری و چرخ‌لاستیکی
بلدوزر چرخ‌لاستیکی
۱) برای حرکت روی خاک محکم
۲) بهترین کارایی در سطوح تراز یا سرازیری
۳) در باران قابلیت کار آن کم می‌شود.
۴) مناسب برای فواصل زیاد
۵) سرعت زیاد
۶) فقط قادر به هل‌دادن تیغۀ متوسط است.
بلدوزر چرخ‌زنجیری
۱) برای حرکت روی تمامی خاک‌ها
۲) کارآیی خوب در تمامی سطوح
۳) در هر هوایی قابلیت کار دارد
۴) نامناسب برای فواصل زیاد
۵) سرعت کم
۶) قادر به هل‌دادن تیغه‌های بزرگ است.
بولدوزرها برحسب نوع تیغه، توان و ظرفیت جام به چهار دستۀ کلی تقسیم‌بندی می‌شوند.
تقسیم‌بندی برحسب توان، ظرفیت جام و نوع عملیات
بلدوزرها برحسب توان، ظرفیت جام و نوع عملیات به چهار دستۀ بولدوزرهای کوچک، بولدوزرهای متوسط، بولدوزرهای بزرگ و بولدوزرهای جمع‌آوری و انتقال مواد زاید تقسیم‌بندی می‌شوند.
تقسیم‌بندی برحسب نوع تیغۀ مصرفی
یک نوع دیگر طبقه‌بندی بولدوزر، طبقه‌بندی تیغۀ آن می‌باشد. تیغه‌ها انواع گوناگونی دارند، ولی تمامی آن‌ها در چهار دستۀ کلی قرار می‌گیرند.
۱) تیغه‌هایی که به‌منظور عملیات تولیدی استفاده می‌شود.
۲) تیغه با کاربری عمومی
۳) تیغه با کاربری تولیدی خاص
۴) تیغه برای پاکسازی زمین
تیغه‌هایی که به‌منظور عملیات تولیدی استفاده می‌شود
۱) تیغۀ یونیورسال (U): به‌دلیل وجود لبه‌های بزرگ که در کناره‌های جام قرار داشته و شکل U به آن می‌دهد برای انتقال بارهای سنگین در مسافت طولانی از قبیل بازسازی زمین، انباشته‌ساختن و دپوکردن مصالح و جمع‌آوری مصالح برای لودرها کاربرد دارد. همچنین تیغه‌های یونیورسال حرکت قسمت فوقانی تیغه را به جلو و یا عقب میسر می‌سازد.
۲) تیغۀ نیمهU شکل (SU): ترکیبی از خصوصیات تیغه‌های U و S شکل خاک به‌خصوص در خاک‌های سخت و متراکم افزایش می‌یابد.
۳) تیغۀ انتقال‌دهنده (CD): این نوع تیغه که منحصربه‌فرد است و تنها در بولدوزرهای خاص کاربرد دارد و ترکیبی از دو تیغۀ U و SU می‌باشد از این تیغه می‌توان برای حمل مصالح با حجم کم استفاده کرد.
تیغه با کاربری عمومی
۱) تیغۀ مستقیم (S): یکی از کاراترین تیغه‌ها می‌باشد و به‌دلیل قدرت مانور زیاد از تیغۀ U و SU کوچک‌تر است و می‌تواند انواع گوناگون مصالح را در مسافت کم تا متوسط حمل کند. این تیغه قادر به تجهیز با صفحۀ فشاری جهت هل‌دادن اسکریپر می‌باشد.
۲) تیغه با قابلیت هم‌زمان زاویه‌گیری به جوانب و شیب‌دارشدن (PAT): این تیغه همانند تیغۀ زاویه‌دار است، با این تفاوت که امکان حرکت و زاویه‌دارشدن آن بیشتر است.
تیغه با کاربری تولیدی خاص
۱) تیغه با شعاع انحنای متغیر (VR): هرگاه قابلیت‌های تیغۀ SU از نظر توانایی برش، نفوذپذیری در زمین با خصوصیات تیغه ازقبیل توانایی نگه‌داری بار و کاهش ریزش از اطراف ترکیب شود و شعاع آن متغیر شود، تیغۀ VR ایجاد می‌شود.
۲) تیغۀ زاویه‌دار (A): این تیغه در حالت عادی می‌تواند زاویۀ ۲۵ درجه نسبت به طرفین پیدا کند از این تیغه برای برش کناره‌ها، ایجاد خاکریز، آماده‌سازی و بهسازی راه و حفر گودال استفاده می‌شود. انتهای این تیغه قادر به حرکت به‌سمت جلو و عقب نیست.
۳) تیغۀ ضربه‌گیر یا کوشن (C): از این نوع برای کمک و فشاردادن ماشین‌آلات گوناگون مانند اسکریپر استفاده می‌شود و سیستم آن به‌گونه‌ای است که ضربۀ حاصل اتصال به اسکریپر را خنثی می‌کند. همچنین می‌توان از این تیغه برای تمیزکردن سطح کارگاه استفاده کرد. این تیغه قادر به انجام هیچ‌گونه حرکتی نمی‌باشد.
۴) تیغۀ عریض یونیورسال (U): این تیغه همانند تیغۀ یونیورسال معمولی است. با این تفاوت که پهن‌تر می‌باشد و برای حمل مواد سبک استفاده می‌شود.
تیغه برای پاکسازی زمین
این گروه از تیغه‌ها معمولاً برای تسطیح و پاکسازی زمین و خارج‌سازی ریشه‌های درختان استفاده می‌شود. تیغۀ V شکل برای قطع درخت، تیغۀ KG برای پاکسازی زمین و شن‌کش از انواع تیغه‌های پاکسازی به‌شمار می‌روند.
قسمت‌های اصلی ماشین
بولدوزر از بخش‌های اصلی زیر تشکیل یافته است:
۱) تراکتور
۲) تیغه
۳) سیستم هدایت‌کنندۀ تیغه
۴) ریپر (در موارد خاص)
بولدوزرها معمولاً دو نوع سیستم هدایت‌کنندۀ تیغه دارند. نوع اول آنکه در بولدوزرهای قدیمی وجود دارد، سیستم هدایت کابلی تیغ می‌باشد و نوع دوم که در بولدوزرهای جدیدتر به‌کار می‌رود، سیستم هدایت هیدرولیکی تیغه است. از مزایای سیستم کنترل هیدرولیکی تیغه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) قابلیت ایجاد فشار رو به پایین زیاد و روی تیغۀ بولدوزر علاوه بر وزن خود تیغه برای فروبردن تیغه در زمین
۲) قابلیت نگه‌داری دقیق تیغه در حالت معین نسبت به زمین
بااین‌حال سیستم کابلی نیز مزایایی نسبت به سیستم هیدرولیکی دارد که به شرح زیر می‌باشند:
۱) نصب سیستم کابلی نسبت به سیستم هیدرولیکی ساده‌تر می‌باشد.
۲) تعمیرات سیستم کنترل آن آسان‌تر است.
۳) صدمات وارده به ماشین هنگام برخورد تیغه با قلوه‌سنگ‌های سنگین (به‌خاطر حرکت به بالای تیغه) کم می‌باشد.
در برخی از موارد ناخنک‌هایی به نام ریپر در قسمت عقب تراکتور متصل می‌گردد. ریپر از ادواتی است که برای سست‌کردن زمین‌های سخت به تراکتور متصل می‌شود و عملیات خاکی در زمین‌های سخت را برای بولدوزر ساده‌تر می‌کند.
عملکرد بولدوزر در انواع خاک و سنگ
درواقع بولدوزر، تراکتوری است که در جلوی آن تیغه‌ای نصب شده است. بنابراین هرگونه رابطه و یا جدولی که دررابطه با تراکتور ساختمانی تدوین شده است، دررابطه با بولدوزر نیز صحیح می‌باشد. از طرف دیگر، بولدوزرها در انجام عملیات خاکی و همچنین انتقال مصالح در فواصل کوتاه نقش بسیار مهمی دارند. در زمین‌های سخت، معمولاً ابتدا زمین را با ریپر متصل‌شده در عقب تراکتور سست کرده و سپس خاک و سنگ سست‌شده توسط بولدوزر حمل می‌شود. پس به نوعی جداول عملکرد ریپر نیز با جداول عملکرد بولدوزر سازگار است.
منبع: معرفی ماشین‌آلات ساختمانی، نشریۀ شمارۀ ۴۴۶، معاونت نظارت راهبردی، دفتر نظام فنی اجرایی، ۱۳۸۸
