آب‌نما و حوض
اختصاصی ساختمان آنلاین: استفاده از آب جاری در سبک‌های مختلف معماری، همیشه زیبای خاصی داشته است. آب جاری نشانه طراوت و سرسبزی و زندگی است. برای جریان دادن آب در ساخت و سازها از آب‌نماها که ترکیبی از فواره و حوض هستند، استفاده می‌شود. در این مطلب به بررسی تاریخچه کوتاهی از آب‌نما، چیستی آن‌ها، انواع و کاربردهای آن‌ها می‌پردازیم.
آب‌نما چیست؟
آب‌نما وسیله‌ای است که در معماری اماکن از آن استفاده می‌شود و آب را به صورت جاری نگه می‌دارد و اصولاً به استخر یا حوضی وصل است. آب‌نما مصارف مختلفی دارد و می‌تواند برای تهیه آب آشامیدنی، تزیینی و… باشد. در گذشته فواره‌ها یا آب‌نماها در اصل کاملاً کاربردی بودند و به این شکلی که اکنون از آن‌ها استفاده می‌شود، نبودند. آب‌نماها به آبشارها و چشمه‌ها و یا گودال‌های آب جوش متصل بودند و برای تأمین آب آشامیدنی، آب شستشو و حمام کردن و… مردم روستاها و حتی شهرها از آن‌ها استفاده می‌شد. در گذشته مردم از آب چشمه‌هایی استفاده می‌کردند که به سمت شهر و روستای آنان سرازیر می‌شد. آب چشمه‌ها که توسط جاذبه به حرکت درمی‌آمد، نیاز به منبعی داشت که بتواند آب را بالاتر از سطح چشمه‌ها بیاورد و همانند مخزن و یا آبراهه‌ای عمل کند تا استفاده از آب چشمه راحت‌تر شود و سرعت حرکت آب چشمه در برخی مواقع مشکل‌ساز نشود.
علاوه بر تأمین آب آشامیدنی و مصرفی، از آب‌نماها برای تزیین اماکن و وسیله‌ای برای زیباتر کردن جشن‌ها هم استفاده می‌شد. امروزه نیز از آب‌نماها به این علت استفاده می‌شود و آن‌ها تبدیل به وسیله‌ای گاهی تجملی شده‌اند. آب‌نماهایی که در روم وجود داشتند اصولاً با مجسمه‌ای برنزی، نقره‌ای و یا حتی طلایی از حیوانات افسانه‌ای و مقدس، قهرمانان و خدایان تزیین می‌شدند. در قرون وسطی طراحان مسلمان از آب‌نما برای بازسازی تجسم باغ‌های بهشتی استفاده می‌کردند. پادشاه لوییس چهاردهم فرانسه از آب‌نماها برای باشکوه جلوه دادن باغ‌های ورسای استفاده کرده است تا قدرت خود را در برابر طبیعت به رخ بکشد (به علت این که آب‌نماها می‌توانند جریانی خلاف آب چشمه‌ها که با جاذبه حرکت می‌کنند، داشته باشند).
در اواخر قرن نوزدهم بود که با گسترش لوله‌کشی شهری برای تأمین آب مصرفی خانواده‌ها، آب‌نماها تبدیل به وسیله‌ای تزیینی شدند. پمپ‌های مکانیکی که بسیار راحت‌تر و پرقدرت‌تر می‌توانند بر جاذبه غلبه کنند، جایگزین آب‌نماها شدند. آب‌نمای Jet d’Eau در ژنو که در سال ۱۹۵۱ ساخته شده است قابلیت پرتاب آب تا ۱۴۰ متر دارد و بلندترین آب‌نمای جهان، آب‌نمای شاه فهد است که در جده عربستان سعودی است و قابلیت پرتاب آب به هوا تا ۲۶۰ متر بالاتر از سطح آب دریای سرخ را دارد.
آب‌نماها امروزه برای تزیین پارک‌های شهری و میدان‌ها استفاده می‌شوند. در بسیاری از موارد شهرداری صندلی‌هایی را در اطراف آبنماهای شهری قرار می‌دهد تا مردم بتوانند در کنار فواره‌ها بنشینند و از زیبایی آن لذت ببرند. در هوای گرم و تابستانی، آب‌نماها با پخش آب موجب خنکی و رطوبت هوا می‌شوند و مردم برای رفع گرما می‌توانند در کنار آن‌ها چند لحظه‌ای توقف کنند. در برخی از آب‌نماها از لامپ‌های رنگی و موسیقی استفاده می‌شود و آب با توجه به ریتم موسیقی حرکت می‌کند. این سیستم به وسیله نرم‌افزارهای کامپیوتری کنترل می‌شود و نمونه‌ای از این آب‌نماها در پارک آب و آتش شهر تهران وجود دارد.
آبنماهای باستانی
در تمدن‌های باستانی از آبنماهای سنگی برای نگهداری آب آشامیدنی استفاده می‌شد. نمونه‌ای از آبنماهای باستانی که با سنگ‌های حک‌شده ساخته شده‌اند و قدمت آن‌ها به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد برمی‌گردد، در ویرانه‌های شهر باستانی سومری در عراق کشف شده‌اند.
مصریان باستان سیستم‌هایی هوشمندانه با آب‌نماها ساخته بودند تا بتوانند آب رودخانه نیل را برای مصرف خود به شهرها بیاورند؛ اما متأسفانه از سیستم آب‌رسانی آن‌ها تصویر و اطلاعات کاملی وجود ندارد. یونانیان باستان هم از آب‌نما برای آب‌رسانی و انتقال آب چشمه‌ها به شهرها استفاده می‌کردند. نمونه‌هایی از این آب‌نماها که قدمتشان به قرن ششم قبل از میلاد می‌رسد کشف شده‌اند. یکی از حاکمان یونانی در میدان اصلی شهر آتن، آب چشمه اصلی آتن را به وسیله نه آب‌نمای بزرگ به مردم شهر آتن عرضه می‌کرد.
آبنماهای جهان اسلام
آب‌نماهایی که در جهان اسلام ساخته می‌شد نمایانگر جلال و شکوه بهشت بود و اصولاً چهار کانال به آن وصل بود که این چهار کانال نماد رودخانه‌های بهشتی است که به جهان که چهار قسمت شده است، آب می‌رساند.
پادشاهان ایرانی قرون وسطی از آب‌نماها و فواره‌ها در قصرها و باغ‌های خود استفاده می‌کردند. آب چشمه‌های ارتفاع‌ها از طریق لوله‌ای به قصر راه می‌یافت و از طریق سوراخ‌هایی کوچک که اغلب با سنگ مرمر ساخته شده بودند وارد حوض می‌شد. باغ‌های پاسارگاد دارای سیستم آب‌نمایی ویژه‌ای بودند. این آب‌نماها از حوضی به حوض دیگر متصل بودند و علاوه بر آبیاری باغ، صدایی دل‌نشین تولید می‌کردند. باغ فین در نزدیکی کاشان نیز دارای ۱۷۱ فواره است که همگی به لوله‌ای متصل هستند تا آب را به «حوض جوش» برسانند. در امپراتوری عثمانی، اغلب آب‌نماها را در کنار مساجد می‌ساختند تا مردم بتوانند به هنگام نماز از آب این آب‌نماها استفاده کنند و وضو بگیرند. باغ‌های شالیمار که به دستور امپراتور شاه جهان در سال ۱۶۴۱ ساخته شده شوند دارای ۴۱۰ آب‌نما مرمی هستند که آب را به حوضی بزرگ می‌رسانند.
آبنماهای موسیقیایی
با گذشت زمان دیگر آب‌نماها شکلی کاملاً تزیینی و دکوراتیو گرفتند و از آن‌ها برای تأمین آب مصرفی و آب آشامیدنی استفاده نمی‌شود. یکی از زیباترین آب‌نماها، آب‌نماهایی هستند که با موسیقی درآمیخته شده‌اند. حرکات این آب‌نماها با ریتم موسیقی که پخش می‌شود، هماهنگ است و در عین حال با نور تزیین شده‌اند.
این آب‌نماها برای اولین بار توسط دانشمندان یونانی ساخته شده‌اند. گاهی این آب‌نماها به وسیله آتش هم مزین می‌شوند و علاوه بر هماهنگ بودن حرکات آب با ریتم موسیقی، از صدای آب به عنوان یک آلت موسیقی استفاده می‌شود که آهنگی که با آب‌نما پخش می‌شود را تکمیل می‌کند.
آبنماهای شتاب‌دار یا جهنده
آبنماهای جهنده بیشتر در مناطق گرم نصب می‌شوند و هدف از نصب این آب‌نماها ایجاد هوایی خنک و مرطوب در اطراف آب‌نماست تا مردم بتوانند در هوای گرم برای لحظات خنک شوند. در برخی شهرها این آب‌نماها را برای این می‌سازند که مردم بتوانند وارد آن شوند و از بازی با آب لذت ببرند. به همین علت این آب‌نماها عمق کمی دارند. این آب‌نماها در پارک‌ها و زمین‌های بازی عمومی نصب می‌شوند.
آبنماهای نوشیدنی
آب‌نماهایی که در آن‌ها آب نوشیدنی جریان دارد به علت استفاده مردم در مناطق عمومی نصب می‌شوند. اصولاً در این آب‌نماها از تصفیه‌کننده آب استفاده می‌شود و در استراحتگاه‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، کتابخانه‌ها، پارک‌ها و … نصب می‌شوند. برخی از این آب‌نماها دارای سیستم خنک‌کننده هستند.
بلندترین آبنماهای جهان
- آب‌نمای شاه فهد، جده عربستان، ۲۶۰ متر بالاتر از سطح دریای سرخ
- آب‌نمای جام جهانی، سئول کره شمالی، ۲۰۲ متر
- آب‌نمای دروازه قیصر، در کنار رودخانه می سی سی پی در سنت لوئیس، میسوری، امریکا، ۱۹۲ متر. این آب‌نما بلندترین آب‌نمای امریکا است.
- آب‌نمای پورت، کراچی پاکستان، ۱۹۰ متر
- آب‌نمای آریزونا، امریکا ۱۷۱ متر
- آب‌نمای دبی، در کنار برج خلیفه، ۱۵۰ متر
- آب‌نمای یادبود کاپیتان جیمز کوک در کانبرا، ۱۴۷ متر
- آب‌نمای ژنو، ۱۴۰ متر
آب‌نماها چگونه عمل می‌کنند؟
از زمان روم باستان تا پایان قرن نوزدهم، آب‌نماها توسط جاذبه زمین عمل می‌کردند و برای جریان داشتن نیاز به منبع آبی قوی داشتند. هر چه ارتفاع آب سرچشمه بیشتر باشد، آبی که از آب‌نما بیرون خواهد آمد، بیشتر و باشتاب‌تر خواهد بود. در شهرهای رومی آب آب‌نماها به وسیله دریاچه‌ها و رودخانه‌ها در تپه‌ها تأمین می‌شد و از طریق کانال‌هایی به شهرها می‌رسید و از طریق لوله‌ای به آب‌نما متصل می‌شد.
بعدها برای رسیدن آب به آبنماهای شهرها و آبنماهای خانگی، آب از طریق مخازن به آب‌نماها می‌رسید و یا فردی مسئول آوردن آب از آب‌نماها به خانه‌ها می‌شد و مردم به او مبلغی پرداخت می‌کردند. آب‌های آبنماهای خانگی به چند دسته تقسیم می‌شد. آبی که صرف شستشوی لباس‌ها و ظروف و … می‌شد پس از استفاده از طریق عبور از کانال‌های مخصوصی به باغچه و مزارع می‌رسید. در گذشته لباس‌ها را با خاکستر می‌شستند و به همین علت آب حاصل از شستشوی لباس‌ها حاوی پتاسیم می‌شد و برای گیاهان هم مفید بود. آبی که برای آشامیدن به کار می‌رفت از کانال دیگری وارد می‌شد.
اصولاً آب‌نماها دارای مخزنی هستند که موجب می‌شود آب با فشار وارد آب‌نما شود تا بتواند به سمت بالا جهش بزند. در غیر این صورت آب‌نما در قسمتی قرار می‌گیرد که منبع آبی با جاذبه و با سرعت به سمت آب‌نما حرکت کند. آبنماهای جدید نیازی به هیچ کدام از این سیستم‌ها ندارند و به سیستم‌های آب شهری و منابع کنترل آب و میزان فشار آب متصل است و برای جهش آب نیازی به ارتفاع، مخزن و … وجود ندارد. امروزه برای فشار آب از پمپ‌های خصوص استفاده می‌شود.
حوض چیست؟
حوض‌ها محلی برای تجمع آب هستند که به صورت مصنوعی و گاهی طبیعی وجود دارند. حوض‌ها کاربردهای گوناگونی دارند و برای مصارف مختلفی ایجاد و نگهداری می‌شوند. از حوض برای جمع‌آوری آب باران، نگهداری آبی که از چشمه آورده می‌شد، حفظ آب آشامیدنی و آب برای شستشو و … استفاده می‌شود. حوض‌هایی که امروزه در خانه‌ها و باغ‌ها ساخته می‌شوند کاربردی زینتی دارند.
کاربرد حوض
در گذشته اصولاً از آب‌نماها به عنوان وسیله‌ای برای رساندن آب به حوضی بزرگ استفاده می‌شد. بنا به گونه‌ای ساخته می‌شد که شیبی در آن موجب انتقال آب چشمه‌ها به حوض‌ها می‌شد. اغلب از کاشی برای پوشاندن کف حوض استفاده می‌شود. حوض‌ها با توجه به کاربردهای مختلفی که دارند می‌توانند اشکال متفاوتی داشته باشند. در برخی از معماری‌ها حوض‌ها را به وسیله کانال‌هایی به یکدیگر متصل می‌کنند تا آب در آن‌ها جریان داشته باشد و با وجود فواره‌هایی کوچک در آن‌ها آب در گردش باشد و از رشد باکتری و جلبک به این طریق جلوگیری شود. در گذشته برای نشان دادن قدرت معماری از تزیینات مختلفی در حوض‌ها استفاده می‌شد. در حوض‌های ایرانی اغلب از کاشی‌های لعاب‌دار فیروزه‌ای رنگ استفاده می‌شود.
از مهم‌ترین اماکنی که حوض در آن ساخته می‌شود، مسجد است. حوض‌ها علاوه بر افزایش شکوه بنا و زیبایی آن، مورد مصرف افراد قرار می‌گیرند و برای وضو گرفتن از آب حوض‌ها استفاده می‌شود. وجود یک فواره در وسط حوض موجب صدایی موسیقیایی می‌شود و حس آرامش و جاری بودن را به انسان القا می‌کند. گاه از حوض‌ها برای انعکاس تصویر آسمان و نور استفاده می‌شود و اغلب جشن‌هایی که در گذشته برپا می‌شد در کنار حوض‌ها بودند.
اشکال مختلف حوض
حوض‌ها در اشکال مختلفی ساخته می‌شوند. این اشکال با توجه به آب و هوا می‌توانند متغیر باشند. اغلب آبنماهای اروپای دارای حوضی دایره شکل هستند؛ اما بهتر است حوض‌ها را به صورت چهارگوش ساخت. معماران معتقدند وجود گوشه در حوض‌ها موجب دیرتر آلوده شدن آب حوض می‌شود. به همین علت اکثر حوض‌ها به شکل چهارگوش ساخته می‌شوند.
چگونه آب آب‌نما را پاکیزه نگه داریم؟
ممکن است بسیاری از شما در خانه، حیاط، باغ و حتی آپارتمان خود آب‌نمایی کوچک داشته باشید. ممکن است حوض و استخر آب‌نماها، به ویژه در مناطق مرطوب جلبک ببندد و آب تغییر رنگ دهد. گاهی اوقات جلبک‌های موجود در آب‌نماها می‌توانند موجب گرفتگی پمپ‌ها و فیلترها شوند و در صورت نگهداری ماهی در حوض آب‌نماها، به آن‌ها آسیب برسانند. انتخاب بهترین روش برای کاهش رشد جلبک به اندازه، زمان، ویژگی آب و دستگاه‌ها و علت رشد جلبک دارد. بهترین توصیه این است که برای خلاص شدن از رویش جلبک، در اوایل فصول اقدام به پاک‌سازی کنید.
برای جلوگیری از رشد جلبک‌ها سعی کنید از آب تصفیه‌شده استفاده کنید و در آبی که در آب‌نما جریان دارد کلر و انواع مواد ضد باکتری بریزید و هر ماه این عمل را تکرار کنید. برای جلوگیری از رشد جلبک در آبنماهای بزرگ‌تر می‌توانید از توپک‌های پاک‌کننده مخصوص استفاده کنید. این توپک‌ها به صورت شناور در حوض آب‌نما حرکت می‌کنند و مواد درون خود را پخش می‌کنند. این توپک‌ها را هر سی روز باید عوض کنید.
یکی از نکات مهم در مورد آبنماهای کوچک خانگی این است که بهتر است در سایه قرار بگیرند و یا در محلی نصب شوند که سرپوشیده است. نور مستقیم خورشید موجب رشد جلبک می‌شود. در صورتی که در حیاط و باغ خود محلی سرپوشیده ندارید و سایه‌ای وجود ندارد، می‌توانید به وسیله چترهای مخصوص آب‌نما سایه‌ای برای فواره خود ایجاد کنید. در عین حال استفاده از کلر را فراموش نکنید. کلر مانع رشد بیولوژیکی در آب می‌شود.
روش دیگر برای جلوگیری از رشد جلبک در آب‌نماها استفاده از محصولات پیشگیری از رشد جلبک‌ها است! وقتی آب‌نمای خود را تمیز کردید، محصولات ضد جلبک و ضد باکتری را به آب حوض اضافه کنید. قبل از تهیه محصول، به توضیحات آن توجه کنید تا محصول مناسب برای آب‌نمای خود را بیابید.
روشی ساده برای جلوگیری رشد جلبک در آب‌نما، عوض کردن آب آن است. ماهی یک بار آب حوض را عوض کنید. آب‌نما را کاملاً از آب تخلیه کنید و اجازه دهید سطح آن به وسیله هوا کاملاً خشک شود. در صورت امکان فواره‌ها و لوازم تزیینی موجود در آب‌نما را به خوبی بشویید. می‌توانید برای پاک شدن آن‌ها از سرکه استفاده کنید. یکی از قطعات مهمی که باید تمیز شود، پمپ است. پمپ را به وسیله اسفنج و یک مسواک به خوبی جرم‌زدایی کنید.
اگر جلبک‌های آب‌نمای شما از بین نمی‌روند، می‌توانید از اسیدهای ضد جلبک استفاده کنید. قبل از مصرف از این اسیدها، با دقت نحوه استفاده از آن را مطالعه کنید و میزان محصول موردنیاز را با توجه به اندازه آب‌نمای خود در حوض بریزید. اگر همه این راهکارها عملکرد مثبتی نداشتند، بهتر است پمپ حوض را عوض کنید تا جریان آب در آب‌نما بهتر عمل کند.
اگر به این مقاله علاقه‌مند بوده‌اید، شاید مقاله زیر نیز برای شما جذاب و مفید باشد:
هر چه که باید درباره روف گاردن و انواع آن بدانید!
