نادر خلیلی یکی از مشاهیر صنعت معماری در سال ۱۳۱۵خورشیدی در تهران بدنیا آمد. وی در ایران و آمریکا و ترکیه به تحصیل پرداخت. خلیلی در سال ۱۹۹۱ مؤسسه هنر و معماری خاک کالیفرنیا (Cal- Earth) را برای آموزش روش‌های معماری خود پایه‌گذاری کرد که همچنان توسط فرزندانش اداره میشود. وی فارغ‌التحصیل دانشگاه تکنیک استانبول و مدرس مدرسه ی معماری کالیفرنیای جنوبی با درجه ی استادی بود. طبق گفته هایش او در خانواده ای با نه فرزند بدنیا آمده بود و شرایط سخت زندگی وی سبب شد تا رویایی را در سر بپروراند و آینده¬ای متفاوت را برای خود بسازد. رویای او عبارت بود از ساخت خانه ای ساده که با دست خالی و مصالح ساده ی موجود در این جهان یعنی زمین، آب، هوا و آتش ساخته شده باشد. وی با آزمون و آزمایش بناهای تاریخی و خشت و گلی به گفته خود متوجه جایگاه بی‌نظیر عناصر اربعه تاریخی آب، باد، خاک، آتش شد و به بررسی دقیق‌تر خشت‌ها پرداخت و متوجه شد این مصالح ساختمانی ارزان قیمت و طبیعی اگر درست به کار گرفته شوند می‌توانند بناهایی مقاوم را به وجود آورد.
او که تنها می خواست با خود به رقابت بپردازد به ایران بازگشت و ۵ سال را با موتورسیکلت خود به گشت وگذار در کویرهای ایران گذراند و به بررسی و آزمون و آزمایش بناهای خشت و گلی سنتی ایران پرداخت و دریافت این سازه‌ها تا چه حد با طبیعت اطرافشان سازگارهستند. در این دوران بود که در دل کویر ایران تحقق رویاهایی را دید. علاوه بر آن خط فکر جلال الدین رومی را می‌توان در آثار نادر خلیلی به خوبی مشاهده کرد. او استفاده از خاک را به عنوان عنصر اصلی طراحی اش از اشعار مولانا الهام گرفت، او کشف رمز و راز معماری کویری را با معرفت به مولانا در هم آمیخت و در این میان فلسفه‌ای برای کار خود تدوین کرد که ریشه در آموزه‌های عرفانی مولانا دارد و سعی کرد آنها را به زبان مصالح ساختمانی تاویل کند. بدین ترتیب به ایده ای جدید رسید اینکه با کمک مصالح جدیدی به نام ابر خشت می‌توان بناهای مقاوم آینده را ساخت. نادر خلیلی در ۲۱ اسفند سال ۱۳۸۶ در بیمارستانی در لس آنجلس به دلیل نارسایی قلبی چشم از جهان فروبست.
برخی از افتخارات و جوایز نادر خلیلی:
– برنده ی جایزه آقاخان: شاید بتوان مشهور ترین جایزه معماری جهان را جایزه آقاخان دانست كه سال‌های سال است به كارهایی داده میشود كه دارای اثری ویژه ایی هستند، جایزه ۵۰۰ هزار دلارى بنیاد آقاخان بین كسانى كه در ساخت و پیشبرد هر پروژه بیشترین سهم را داشته اند تقسیم مى شود. این مراسم رسمى در روز ۲۸ نوامبر در گنبد همایون در هند با شخص آقاخان رهبر اسماعیلیه برگزار میشود.
خلیلی در ارتباط با جوایز خود می‌گوید: در اصل این جایزه نیز تأییدی است بر راهی كه ۳۰ سال است آن را تعقیب می‌كنم
– جایزه انستیتو معماران ایالات متحده
– تقدیرنامه از سازمان ملل
– و همچنین در سال ۱۹۸۴ انجمن معماران آمریکا در ایالت کالیفرنیا جایزه «تبحر در فناوری» را به خاطر ابداع خانه‌های سرامیکی به او اهدا کرد.
برخی از آثار و تألیفات نادر خلیلی:
خانه‌سازی به وسیله سیستم ابرخشت
کتاب تنها دویدن؛درباره ی بازدید از کویر
کتاب خانه‌های سفالی و معماری خاکی: چگونه خانهٔ خودتان را بسازید
پیاده‌روی روی ماه
رومی، فوارهٔ آتش
رومی، رقص شعله
ساخت بنا روی ماه با الهام از کویر
در سال ۱۹۸۴ سازمان هوا و فضانوردی ایالات متحده آمریکا (ناسا) به منظور برنامه‌ریزی سفر درازمدت انسان به ماه کنفرانسی را با نام «پایگاه‌های مستقر در ماه و فعالیت‌های فضایی در قرن ۲۱ » برگزار کرد. هدف سمینار، رسیدن به این موضوع بود که چگونه می‌توان به روشی اقتصادی برای ساخت بنا در ماه دست یافت، در حالی که بتوان هزینه ی انتقال مصالحی مانند آهن و بتن را کاهش داد. در سمینار پایگاه‌های مستقر در ماه و فعالیت های فضایی در قرن ۲۱ نادر خلیلی پیشنهاد خود را مبنی بر ساخت بناهایی روی ماه با الهام گرفتن از طرح معماری کویری و براساس ابر خشت‌ها ارائه کرد. از این دوره بود که مجموعه‌ای از آزمایش‌های فنی برای تأیید این نوع معماری پشت‌سر گذاشته شد و سرانجام به عنوان طرحی کم‌هزینه، زیبا، دارای امکان ساخت توسط مردم و مقاوم در برابر بلایای طبیعی پذیرفته شد.
این ایده در آن جلسه بازتاب فراوانی یافت به طوری که وقت سخنرانی خلیلی تمدید و وی با پرسش‌های فراوان دانشمندان مواجه شد. بعدها آزمایشگاه‌های پیشرفته لوس‌آلاموس، آزمون‌های بسیار جدی و سختی را درباره کیفیت بنا، مقاومت در برابر ماه لرزه‌های ناشی از برخوردهای شهاب سنگی، پرتوهای کیهانی، تغییرات دمای روز و شب ماه و… انجام داد. نتیجه، بهتر از آنچه بود که تصور می‌شد. خلیلی شرح این داستان را بعدها در کتاب پیاده‌روهایی بر ماه نوشت. در طرح‌های عمده‌ای که این روزها درباره آینده سکونتگاه‌های انسان بر ماه و مریخ مطرح میشود ایده نادر خلیلی در صدر فهرست کوتاهی از پیشنهادهای متنوع قرار دارد که توانایی و کار آمدی را در کنار شرایط اقتصادی به همراه دارد.
نادر خلیلی و سیستم ابر خشت
ابرخشت که حاصل حدود ۳۰سال از زندگی حرفه‌ای، کار و تجربیات مرحوم نادر خلیلی، معمارمبتکر ایرانی است در واقع کیسه‌های درازی است با عرض ۵۰-۴۰ سانتی‌متر و طول مورد نیاز که از خاک و فیبری که جایگزین کاه شده است پر می-شود این کیسه ها به کمک دو ردیف سیم‌خاردار، در هم تنیده میشوند و آن طور که می‌گویند بنای ساخته شده از آن در مقابل باد و باران و گرما و سرمای شدید، آتش‌سوزی و زلزله و… مقاوم است. روش ساخت ابتدایی است و حتی ساختمان‌سازی را تا مراحلی از یک مقوله تخصصی به مقوله‌ای قابل انجام برای همه تبدیل می‌کند. ابرخشت به الگوی برای اتاق‌های ۴۰متری و ۲۰۰متری ختم نمیشود. شاید ابرخشت برای ساخت مثلا یک سالن بزرگ با محدودیت مواجه باشد ولی برای هر تعداد اتاقی که بخواهید جوابگو است.
باتوجه به دسترسی به این نوع مصالح، قابل دسترس بدون مشکل عمده، موجبات تسهیلات در همه‌گیر شدن سیستم را فراهم آمده است و از طرف دیگر باتوجه به انعطاف پذیری فرمی، قابلیت مانور را در زمینه شکل‌دهی انحناهای زیبا، بوجود می-آورد. این همه به معنای توانایی استفاده از قالب و قاب برای شکل دادن، پیچ و تاب دادن فرم‌ها و بهره‌گیری از روند طراحی ارگانیک سازه است. به طوری که بناهای گنبدی جدید به جای آن که از بلوک‌های مجزا ساخته شود با بافتن این رشته‌های بلند ابر خشت‌ها شکل می گیرند و در برابر نور خورشید و حرارت محیط خشت‌ها خشک میشوند.
ویژگی‌های سازه های ابر خشت :
1- مقاومت بالای حرارتی
2- سرعت اجرای بالا
3- سهولت در ساخت و احتیاج نداشتن به تکنولوژی
4- قابل استفاده به عنوان سازه‌های پس از سانحه همانند مناطق جنگ زده و زلزله زده
5- مقاومت بالا در برابر زلزله و تکانش
