رویکردی جدید در استفاده از بامبو در ساختمان‌سازی و معماری
بامبو گیاهی نام‌آشنا است و کمتر کسی است که نام آن را نشنیده باشد. در ایران این گیاه را با نام خیزران یا نی می‌شناسند. گیاهی زیبا با سرعت رشد بالا که عمده زیست بوم آن چین است. گونه ای بامبو بیشترین حدنصاب رشد در گیاهان را دارد، با روزی یک متر رشد، و در زبان چینی این بامبوهای بزرگ هیبت را موزو می‌گویند . امروزه ۱۲۰۰ نوع بامبو در اقصی نقاط جهان شناسایی شده اند. این گیاه ساقه‌هایی بلند، مخروطی و توخالی دارد البته بعضا گونه هایی با ساقه توپر هم یافت می‌شوند. در دنیا بیش از ۱۸ میلیون هکتار از زیست‌بوم های سبز را جنکل‌های بامبو تشکیل می‌دهند. جنکل های بامبو را به‌دلیل رشد سریع نباید کم ارزش‌تر از جنگل‌های بارانی دانست. جنکل‌های بامبو با رشد سریع خود دی‌اکسید‌کربن بیشتری جذب می‌کنند که مستقیما بر تصفیه هوا و کاهش اثرات گرم شدن زمین تاثیر مثبت دارد. وزش بادها و طوفان های مخرب از معضلاتی است که دنیای ما با آن دست و پنجه نرم می‌کند، جنگل‌های بامبو با ارتفاع زیاد، پراکندگی انبوه، و مقاومت بالای خود نقش مهمی در کاهش اثرات مخرب این گونه پدیده‌های طبیعی دارند. تثبیت آب‌های سطحی،جلوگیری از فرسایش خاک، ایجاد بستری مناسب برای زیست جانوران و گیاهان از دیگر فواید جنگل‌های بامبو هستند. کیاه بامبو عمری بین ۶ تا ۸ سال دارد و همیشه سبز است. هر ساله از بامبوهای قبلی ساقه‌های جدیدی رشد می‌کنند. این ساقه‌ها بعد از ۴ تا ۵ سال می‌توانند برداشت شوند. سرعت رشد بالای بامبو باعث می‌شود با برداشت آن بعد از ۴ سال مساحتی از عرصه‌های جنگلی بامبو کم نشود. بامبو از بیش از ۵ هزار سال پیش در جوامع انسانی کاربرد داشته است. براساس نوشته‌های باستانی چینی در آن زمان ۶۱ گونه بامبو شناسایی و برای تولید کاغذ، تغذیه دام، مصارف دارویی، جاده‌سازی، و ساختمان سازی مورد استفاده قرار می‌گرفت. امروزه نیز از بامبو در پزشکی، تغذیه، پارچه سازی، تولید سوخت، تولید مصالح ساختمانی و تزئینی، و تولید مایحتاج منزل مانند ظروف، میز و صندلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. صنعت ساختمان‌سازی مدرن و علم معماری کاربرد های بامبو را کمتر مورد توجه قرار داده، اما این روند در سال های اخیر تغییر کرده‌است.تولید و استفاده از چوب بامبو در کشورهای جنوب شرق آسیا، چین، آمریکا و آمریکای لاتین شکل جدیدی به‌خود گرفته و این کشورها با ایجاد مراکز تحقیقاتی بزرگ بامبو و زیر نظر گرفتن جنگل‌های بامبو و کشت آن پیشرو در استفاده از امتیازات همه‌جانبه آن برای توسعه پایدار شده‌اند. به همین دلیل امروزه کاربردهای زیادی برای بامبو کشف شده است و مزایای عالی آن توجه معماران و ساختمان‌سازان را به خود جلب کرده است. و امروزه استفاده از بامبو با تلفیق دانش سنتی و جدید در ساختمان سازی و معماری ، با رویکردی نوین شدت بیشتری به‌خود گرفته است.
امروزه بیش از ۱ میلیارد نفر در خانه‌های ساخته شده از بامبو زندگی می‌کنند و تقریبا نیمی از مردم جهان از محصولات ساخته شده از بامبو استفاده روزانه می‌کنند. علاوه بر مزایایی که در ابتدای مقاله بیان شد بامبو به طور خاص در معماری و صنعت ساختمان دارای امتیازات غیر قابل اغماضی است. کشت بامبو و تولید مصالح ساختمانی از بامبو موجب اشتغال‌زایی و توسعه پایدار در صنعت ساختمان شده است. قیمت مناسب محصولات تولیدی از بامبو از دیگر موارد قابل ذکر است. فراوانی تولید، حمل و نقل آسان، سبک بودن، قابلیت انعطاف بالا، مقاومت در برابر گرما، مقاومت کششی بسیار بالا حتی بالاتر از فولاد، زیبایی و چشم نوازی محصولات تولیدی، از دیگر مزایای استفاده آن در معماری و ساختمان است. نباید مقاومت بالای بامبو در برابر زلزله و آفات طبیعی را فراموش کرد. چوب بامبو در ساختمان سازی جایگاه خود را به‌دست آورده و کاربرد های بی همتای آن حتی استفاده از چوب را در ساختمان‌ها کم رنگ‌تر کرده است. این برقراریِ استفاده از بامبو در صنعت ساختمان منجر به تثبیت آن در میان مصالح مورد استفاده در ساختمان سازی شده و مانند سیمان و آجر به یکی از مصالح اصلی و بی‌جایگزین در ساختمان‌ها بدل شده است. تا قبل از سال ۱۹۹۰ میلادی به علت کمتر توسعه یافته بودن علم استفاده از بامبو در دنیای مدرن و فقدان روش‌های پیشرفته بهینه سازی آن برای استفاده در مصارف صنعتی و ساختمانی، رغبت کمتری در استفاده از آن مشاهده می‌شد. اما در دنیای امروز به‌لطف تحقیقات وسیع، روش‌های بهینه سازی بامبو کشف و به‌طور گسترده استفاده می‌شوند. مهمترین انتقاداتی که به بامبو وارد بود:
۱- کم شدن قطر بامبو با گذشت زمان
۲- فرسایش سریع سطوح ساخته شده از بامبو
۳- تغییر شکل در برابر حرارت
۴- جذب آب
۵- جذب حشرات موزی
۶- ایجاد چروک و بدفرمی در سطوح بامبو با گذشت زمان
۷- کم ارزش تلقی شدن استفاده از بامبو در ساختمان‌های مدرن
رفته‌رفته با پیشرفت علم این محدودیت‌ها در استفاده از بامبو از بین رفتند و محصولات متنوعی از بامبو به بازارهای جهان معرفی شدند.
داربست‌های بامبویی در هنک‌گنک به وفور استفاده می‌شوند. استفاده از بامبو به‌عنوان داربست در هنگ‌کنگ پیشینه‌ای باستانی دارد. چون بامبو وزنی سبک و مقاومت بالایی دارد از آن برای رسیدن به طبقات بالای ساختمان‌ها استفاده می‌شود و هم‌اکنون در هنگ‌کنگ مشاهده می‌شوند. افرادی که برای اولین بار چنین سازه ای را می‌بینند در مقاومت آن تردید می‌کنند اما حقیقت این است که چوب‌های به هم شبکه شده بامبو از فولاد هم قوی‌تر هستند. سازه‌هایی بامبویی معمولا می‌توانند به سرعت ساخته شوند و برای مکان‌هایی که وزن کم حائز اهمیت است بسیار مناسب هستند. ساختمان‌های مسکونی، کافه و رستوران، گلخانه، انبار تنها با استفاده از بامبو قابل ساخت هستند. ستون‌های بامبویی هم محبوبیت ویژه‌ای در ساختمان سازی و معماری پیدا کرده‌اند امروزه با ترکیب شبکه‌های بامبویی وبتن ستون‌هایی با مقاومت بالا تولید می‌شود.
نمونه ای معماری ساختمان با استفاده از بامبو
بهینه سازی بامبو برای استفاده در ساخت مصالح ساختمانی و وسایل تزئینی روش‌های مختلفی دارد یکی روش‌های پایه و بسیار متداول در بهینه سازی بامبو « ترمو وود» است. در این روش شکل های مختلف برش داده شده بامبو را در شرایط ویژه ای تا ۱۰۰ الی ۱۳۰ درجه حرارت می‌دهند تا رطوبت از آن خارج شود. سپس حرارت را تا ۱۸۰ الی ۲۲۰ درجه سلسیوس افزایش می‌دهند تا رنگ بامبو قهوه ای شود این کار را چند ساعت
مداومت می‌دهند و به این ترتیب صمغ و شیره بامبو خارج شده و رطوبت آن به صفر میل می‌کند. در مرحله بعد بامبویی که اندک اندک در حال سرد شدن است را در معرض پاشش بخاب آب قرار می‌دهند در این شرایط رطوبت بامبو به حالت تعادل می‌رسد و شکل نهایی را به خود می‌گیرد. قبلا ذکر کرده بودیم که انتقاداتی در گذشته به بامبو وارد بود با این روش بیشتر آن متغییرهای منفی چوب بامبو حذف می‌شود یعنی:
۱- به علت سخت شدن چوب بامبو و مواد صمغی باقی مانده در آن تغییر شکل در بامبو صورت نمی‌پذیرد
۲- به علت صیغلی شدن سطوح بامبو پس از فرایندهای بهینه سازی فرسودگی در آن کمتر مشاهده می‌شود
۳- پس از بهینه سازی بامبو در برابر حرارت تغییر پیدا نمی‌کند و به عایق حرارتی تبدیل می‌شود
۴- با تعادلی شدن رطوبت در چوب بامبو بعد از بهینه سازی، جذب آب در آن به صفر میل می کند.
۵- با خارج شدن شیره و صمغ هیچ حشره موزی به بامبو جذب نمی‌شود
۶- چوب بامبو بهینه شده هیچ تغییر ظاهری در خود نمی‌بیند و ایجاد چین و چروک در سطح آن به صفر می‌رسد
۷- توانایی معماران و مهندسین در تولید، بهینه سازی، و ساخت مصالح ساختمانی و محصولات متنوع از بامبو نظرات منفی عمومی درباره کم ارزش به‌نظر رسیدن تولیدات بامبو را از بین برده است.
از چوب بامبو برای ساخت ورقه‌های ام دی اف، خرده‌چوب و روکش هم استفاده می‌شود این مصالح در ساخت کابینت، کمد، دیوارپوش، و کفپوش کاربرد دارند. از ورقه‌های بامبو و چوب الواری بامبو برای تولید سقف کاذب استفاده می‌شود. اخیرا شرکتی به نام « سیل بامبو » موفق به تولید پنل‌های سقفی ترکیبی شده و حتی با ارائه پنل ها و الوار بامبو قطعه قطعه شده به همراه دفترچه راهنما مشتریان می‌توانند خودشان اقدام به ساخت سقف کاذب بکنند. شرکت دیگری به نام « پل‌بو » نوع متفاوتی از پنل‌های بامبویی ارائه کرده که برای پوشش داخلی دیوارها و در مبلمان سازی کاربرد دارند. کفپوش های بامبو هم به فراوانی به‌کار گرفته می‌شوند. چون چوب بامبو بهینه شده در برابر آب مقاوم است از آن به عنوان کفپوش و دیوارپوش در استخرها و حمام و سونا استفاده می‌شود. در مکان‌هایی که سالمندان و کودکان رفت و آمد دارند بامبو بهترین انتخاب برای جایگزینی با مواد و مصالح مصنوعی است. بامبوی طبیعی ضد الکتریسیته ساکن و ضد آلرژی است و از این نظر دارای اهمیت ویژه برای گروه‌های آسیب‌پذیر در برابر حساسیت است. در کشورهای توسعه یافته، در مدارس و کودک ستان‌ها، در بیمارستان‌ها و خانه‌های سالمندان استفاده از چوب بامبو و محصولات تولید شده از بامبو رو به گسترش است. بی‌شک علم جدید کمک شایانی به گسترش استفاده از بامبو کرده است. تمایل دولت ها برای سرمایه‌گذاری و تمایل محققین برای پژوهش در مورد بامبو ریشه در فواید بسیار آن برای توسعه پایدار جوامع انسانی و حفاظت محیط زیست دارد. امید است در ایران نیز اهمیت استفاده از بامبو بیشتر درک شود و شاهد به‌کار گیری آن در معماری ایرانی باشیم.
منابع: ARCHDAILY, iransabzwood
