معمار:
علیرضا مشهدی میرزا و حبیبه مجدآبادی
موقعیت:
تهران
دسته بندی:
خانه
معرفی و بررسی معماری خانه چهل گره (طراحی نمای ساختمان و معماری بومی)
اختصاصی ساختمان آنلاین: طبیعتاً معماری هر منطقه ای در وهله نخست میبایست، با شرایط اقلیمی آن منطقه، اعم از موقعیت های جغرافیایی و فرهنگی و به طور کلی با شرایط بومی آن ناحیه، متناسب باشد.
شاید یکی از دلایل بیهویت شدن بافت شهری در بسیاری از شهرهای بزرگ ایران، ناشی از یک تقلید صرف از معماری روز دنیا و یا شاید بهتر باشد که بگوییم، ناشی از تجاری سازی در این شهرها است. بافتی از معماری که چندان هم با بافت جغرافیایی و فرهنگی و بومی مناطق مورد بحث سازگاری و تناسب و همخوانی ندارد. یا به عبارت دیگر، بین ساختار کلی این گونه از ساختمان ها، با زیرساخت های اقلیمی کمترین وجوه اشتراک دیده میشود.
برای مثال میتوان به بافت معماری و نمای بیرونی ساختمان های شهر یزد اشاره کرد که خوشبختانه در بیشتر محله های جنوب شهری خود که درواقع از لحاظ جغرافیایی، در شمال شهر یزد قرار دارد، به شکل گستردهای با بافت تاریخی مواجه بوده و این مساله تا به حدی است که حتی برخی از کوچه ها و منازل مسکونی، بازمانده ای از معماری سال های دور محسوب شده و تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی هستند.
این بافت تاریخی که نشات گرفته از شرایط جغرافیایی مناطق کویری است، به گونه ای، بیانگر هویت فرهنگی و تاریخی و بومی شهر خواهد بود و صد البته یکی از جاذبه های دیداری و گردشگری بسیار موفق.
البته علاوه بر این امتیاز، وجود بادگیرهای سنتی که میراث معماری گذشته این شهر کویری است، اضافه بر هویت بخشی به شهر، به نحوی نیز راهی سنتی، ساده، کم خرج و قابل ارایه برای گریز از گرمای طاقت فرسای همسایگان کویر است و همین طور عاملی در صرفه جویی انرژی و کاهش میزان برق مصرفی برای خنک کردن منزل بوده که علاوه بر خنک کردن محل سکونت، شرایط و بستری را فراهم می آورد که با بهره گیری بهینه از نور آفتاب تا زمان غروب خورشید، دیگر نیازی به روشن کردن لامپ و لوازم روشنایی در منزل وجود نخواهد بود.
اضافه بر بادگیرهای سنتی در شهر بادگیرها، یزد، وجود دیوارهای کاهگلی نیز زمینه را برای هر چه خنکتر شدن خانه و محل سکونت فراهم خواهد آورد زیرا دیوار و نمای کاهگلی بهترین عامل برای حفظ خنکی یا خارج کردن گرما در مناطق کویری است.
طبیعتاً مقایسه این مناطق تاریخی شهر یزد با مناطق بالای شهر، مانند صفاییه که نسبتا با توجه به معیارهای امروزی در هنر معماری و طراحی نمای بیرونی ساختمان، شکل گرفته اند، مخاطب را به این نتیجه میرساند که وجه تفاوت تمایز بسیار فاحش این دو منطقه، در هویت بومی و فرهنگی ناشی از شرایط جغرافیایی و موقعیت های اقلیمی شهر بوده است که به طرز چشمگیری در مناطق جنوب شهری و تاریخی دیده میشود. موقعیتی که اتفاقا باعث رونق اقتصادی در این مناطق است زیرا محل عبور و مرور و تجمع توریست های داخلی و خارجی و گردشگران بوده و همچنین محل ازدحام و ترافیک حجم گستردهای از مجتمع های تجاری، بازارها، دکان ها و به طور کلی کسبه شهر.
همین بهره گیری و استفاده از ظرفیت های جغرافیایی و فرهنگی و بومی در ساختن و طراحی نمای بیرونی ساختمانها و خانه ها را نیز میتوان در معماری بسیاری از شهرهای شمالی دید که برای مثال به دلیل بارش فراوان باران در طول سال، ناگزیر بوده اند تا سقف منازل را به شکل عدد هشت ساخته و برای پوشش بیرونی آن از سفال استفاده کنند. درواقع با این عمل از تجمع باران بر روی سقف جلوگیری میشود.
خانه چهل گره محله ستارخان
در همین راستا میتوان به خانه چهل گره، با مساحت ۱۳۱۳ متر مربع، در ۵ طبقه و دارای ۱۰ واحد مسکونی، واقع در شهر تهران، محله ستارخان، خیابان حبیب الهی، خیابان نرکه ای، کوچه احمد زاده اشاره کرد که به عنوان یکی دیگر از این نمونه های موفق، برجسته و چشمنواز در معماری و طراحی نمای بیرونی ساختمان به حساب میآید.
خانه ای با معماری و نمایی بیرونی که کاملا با توجه به موقعیت های بومی و فرهنگی ایران ساخته شده و حتی بهتر است، گفته شود که با نظر به هنر ایرانی شکل گرفته است.
مهمترین ویژگی طراحی نمای بیرونی این ساختمان، سادگی در روش ساخت آن و دسترسی بیزحمت به زبان و متن این نمای بینظیر است.
به گزارش ساختمان آنلاین: در خصوص سادگی نمای بیرونی خانه چهل گره، به طور کلی باید گفت که علیرضا مشهدی میرزا و حبیبه مجدآبادی، معماران و طراحان این بنای منحصر به فرد، در طراحی این نما، با الهام گرفتن از طراحی فرش و قالی ایرانی، در نهایت نمایی یک پارچه را به شکلی ساده و از طریق تکرار یک ریتم و آهنگ به خصوص ناشی از قرار گرفتن یک آجر برجسته، سه آجر مجوف یا توخالی و یک آجر برجسته، ردیف به ردیف، در داخل میلگردها به وجود آوردند. نمای سادهای که حتی کارگران ساده ساختمانی، بدون داشتن کوچکترین تخصص، قادر به ساختن آن هستند.
بنابراین، در خانه چهل گره، دو نمود بسیار بارز و محرز هنر ایرانی به طور واضحی مشهود است. یک، طراحی فرش ایرانی که نمونه ای مشهور در جهان بوده و دوم، آجر که رابطه ای عمیق با معماری تاریخی در معماری ایران دارد. درواقع در نمای بیرونی این ساختمان، این دو نمود تاریخی هنر ایرانی در یک بستر معاصر با یکدیگر تلفیق شدهاند.
شکل و روش اجرای طرح نمای ساختمان چهل گره نیز بیشباهت به روش بافتن فرش در هنر فرشبافی ایرانی نیست.
به عبارت دیگر، در هنر فرشبافی ایرانی، عده ای مسئولیت بافتن فرش را در پشت دار قالی برعهده دارند و بیرون از این دایره، یک شخص دیگر، نقشه و طرح فرش را برای فرشبافان میخواند.
همان طور که پیش از این نیز گفته شد، در خانه چهل‌گره هم، تنها، یک کارگر ساده ساختمانی پشت میلگردها می‌نشیند و آجرهای سوراخ شده را درون آنها قرار می‌دهد. ترتیب و ریتم قرارگیری آجرها در طرحی وجود دارد که توسط یک شخص دیگر برای کارگر خوانده میشود.
ویژگی‌های متد اجرایی خانه چهل‌گره
ساختمان مسکونی چهل‌گره، خانه ای است در یک منطقه متوسط تهران که در ۵ طبقه با ۱۰ واحد مسکونی و در مساحت متر مربع ساخته شده است. درواقع این ساختمان برای قشر تحصیل‌کرده جامعه با درآمد متوسط و حتی کم طراحی شده است. به عبارت دیگر، علیرضا مشهدی میرزا و حبیبه مجدآبادی، معماران و طراحان این بنای منحصر به فرد، قصد دارند تا با ساخت این اثر ساده اما چشمگیر به مخاطب بگویند که آثار وزین و مورد توجه در معماری امروز، لزوما آثاری با مصالح ساختمانی گران قیمت و یا تکنولوژی آنچنانی معماری و ساختمانی نبوده و در مقابل، ساختمان ها و بناهایی هستند که اتفاقا اقشار و طبقات مختلف جامعه نیز بتوانند با صرف کمترین بودجه و هزینه از مزایای معماری اینچنینی و زیباشناسی در بنا و نمای بیرونی حظ کافی و بهره وافی را ببرند.
و اما ویژگی‌های متد اجرایی خانه چهل‌گره، به شرح زیر است:
ـ بهره گیری از پتانسیل ارزان بودن کارگر ساده و غیرمتخصص، در ایران
ـ ایجاد متدی ساده و قابل درک و اجرا برای نیروی کار غیرحرفه ای
ـ صرفه جویی در هزینه و بودجه در به انجام رساندن پروژه و روش اجرا
ـ ترجمه نقشه‌های پیچیده فاز دو به متد اجرای ساده و قابل درک برای اجراکنندگان
ـ داشتن پتانسیل اجرای حجم گستردهای از نما، با دستورالعملی یکدست و یکپارچه و در زمان تعیین شده
ـ قائل شدن جایی برای اشتباهات احتمالی اجراکنندگان نمای مورد نظر
همکاران سازنده خانه چهل‌گره
معمار: حبیبه مجدآبادی، علیرضا مشهدی‌میرزا
موقعیت: تهران، ایران
تاریخ: ۱۳۹۳
مساحت: ۱۳۱۳ مترمربع
وضعیت: ساخته‌شده
کارفرما: علیرضا زاهد
ترسیم: پرستو نوروزی
سه‌بعدی کامپیوتری: حمید زین‌ساز
شاپ‌دراوینگ و طراحی فاز دو: مانی شعبان‌زاده، زهرا پورهادی
مشاور فاز دو: محمدرضا طوافی
گرافیک و ارائه: نگار نظر
جوایز کسب شده توسط معماری نمای خانه چهل گره
فینالیست جایزه جهانی آجر ۲۰۱۴
رتبه سوم گروه مسکونی آپارتمانی جایزه معمار ۱۳۹۳
خانه آجر بافت در خیابان جیحون تهران و خانه حقیقی در خیابان دولت تهران، نمونه های موفق دیگری هستند که با بهره گیری از آجر در نمای خارجی ساختمان ساخته شده اند.
