محمّد حسین مسعودی * ایران یکی از ده کشور آسیب پذیر جهان میباشد و بر اساس آمار جهانی از ۴۰ نوع بلای طبیعی به ثبت رسیده در جهان، ۳۱ نوع آن در ایران بوقوع پیوسته است! در گزارشی که از طرف «موسسه اقتصاد و صلح» (IEP) در مورد شاخص صلح جهانی در سال ۲۰۱۶ منتشر گردیده است؛ کشورمان علاوه بر قرارگیری در یک منطقه نا امن، در رتبه صد و سی و سوم جهان قرارگرفته است. این رتبه بندی هم بر اساس بیست و چهار شاخص مختلف از جمله نرخ قتل، هزینه های نظامی، درک مجرمیت و سطوح ترورسیم انجام شده است. طبق آمارهای ارائه شده توجه به مدیریت بحران در تمام حوزه ها بخصوص صنعت ساختمان که نزدیک به پنجاه درصد حوادث سالانه را به خود اختصاص داده است، ضروری می نماید.
پدافندغیرعامل(Passive Defense) در سال نود و یک با تصویب مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان به صورت رسمی وارد صنعت ساختمان شده و بر اساس تعریف ارائه شده برای آن، شامل مجموعه اقدامات فنی و مهندسی است که با بکارگیری آن ها بتوان كاهش آسيب پذيري، ارتقاء پايداري ملي و تداوم فعاليت هاي ضروري در زمان وقوع بحران ها (با تاکید بر بحران هایی که عامل وقوع آن ها انسانی است) را حاصل نمود. از آن جا که عامل افزون بر هشتاد درصد حوادث، خطاهای انسانی است لذا حرکت به سمت ایمن سازی بدون توجه بملاحظات پدافندغیرعامل امکان پذیر نخواهد بود.
بر اساس اقدامات کارشناسی و آسیب شناسی انجام شده، مهم ترین دلیل عدم توجه بملاحظات پدافندغیرعامل در صنعت ساختمان که بخش بیش تر آن نیز متوجه ساختمان های بلند مرتبه می باشد، نامتجانس و نامانوس بودن و عدم ایجاد ارتباط مناسب مبحث بیست و یک با سایر مباحث بویژه مباحث سه، دوازده و بیست و دو مقررات ملی ساختمان بوده است. از آن جا که اخیراً ویرایش جدید این مبحث در دستور کار قرار گرفته، با توجه به آمار حوادث ساختمانی و تعدد بحران های کشور مانند حجم بالای بافت های فرسوده، فرونشست ها و از همه مهم تر؛ احداث ساختمان ها توسط افراد فاقد صلاحیت، در کنار تهدید مهم و بالقوه ای به نام زلزله، پیشنهاد میشود موارد ذیل در پیش نویس جدید مبحث بیست و یک به نحو مقتضی اصلاح و اعمال شوند.
هم اینک طیف وسیعی از تهدیدات انسان ساز سهوی یا عمدی غیرنظامی در مبحث بیست و یک (از جمله؛ تخلفات ساختمانی ناشی از عدم توجه به اصول فنی و ایمنی، استفاده از مصالح غیراستاندارد و به کارگیری افراد بدون صلاحیت) در حوزه صنعت ساختمان مورد غفلت مانده است و این مهم در هیچ کدام از مباحث بیست و دو گانه دیده نشده است، از آن جا که با تدقیق در آمار حوادث مشاهده میگردد تعداد جان باختگان کشور بواسطه تهدیدات با منشأ انسانی اما غیرنظامی بمراتب بیش تر از تعداد شهدا در صحنه های نبرد نظامی و امنیتی بوده است. بنابراین ضروری است تهدیدات انسان ساز غیرنظامی در ویرایش جدید مبحث بیست و یک مورد بررسی و به عنوان مهم ترین تهدیدات در صنعت ساختمان به آن پرداخته گردد.
محدود نمودن ضوابط پدافند غیرعامل در صنعت ساختمان به یک مبحث نه تنها کمکی به ترویج آن نمی نماید؛ بلکه سبب عدم برقراری ارتباط میان این مبحث با سایر مباحث خواهد شد. بنابراین رسوخ مبحث بیست و یک در دیگر مباحث ضروری است. بطوریکه یک ساختمان در مرحله ای طبق مباحث موجود در برابر تهدید طبیعی زلزله طراحی می شود و در مرحله دیگری طبق مبحث بیست و یک در برابر تهدیدات نظامی طراحی می شود که می تواند این دو اقدام مجزا در یک مرحله انجام گردد و اثرات اندرکنشی تهدیدات دیگری مانند آتش سوزی نیز مورد توجه قرار گیرند.
بر اساس قانون مدنی کشور سوئیس، صاحبان بلوکهای آپارتمانی موظف هستند به تعداد ساکنین، فضای امن پناهگاهی ایجاد نمایند به نحویکه هر فرد بتواند در حداقل زمان ممکن خود را به فضای امن برساند. در کشورمان، این موضوع میتواند با تعامل قرار گرفتن مبحث بیست و یک با مبحث بیست و دو (نگه داری و تعمیر ساختمان ها)، اجرایی شده و با نگاهی جامع تر تهدیدات در زمان بهره برداری ساختمان ها نیز مورد توجه و برنامه ریزی اصولی قرار گیرند.
مطالعات دقیق و مهندسی از ملزومات پروژه های ساختمانی بوده تا جاییکه عدم توجه کافی به آن هزینه های سنگینی را به بیت المال یا سرمایه گزاران خصوصی تحمیل می نماید لذا سازمان های نظام مهندسی ساختمان در هر استان می توانند در این مهم سازمان پدافندغیرعامل را یاری دهند و نهایتاً به گونه ای برنامه ریزی شود تا هر پروژه عمرانی(در صنعت ساختمان) که نیاز به استعلام، مطالعات و اقدامات پدافندغیرعامل دارد، با همکاری طرفین مورد بررسی و اقدام قرار گیرد.
ساختار سازی پدافند غیرعامل در سازمان های نظام مهندسی ساختمان استان ها، آموزش و توجیه مهندسین جهت تکمیل چرخه ی پدافندغیرعامل در صنعت ساختمان و نظارت مستمر بر این اقدام، از عوامل موثر در کاهش آسیب پذیری میباشد. استمرار این مهم باتوجه به جایگاه و اعتماد عمومی مردم به مهندسین در جامعه،موجب گسترش و فرهنگ سازی مقوله پدافند غیرعامل در سطح جامعه خواهد شد.
* کارشناس ارشد مهندسی پدافندغیرعامل
