رئیس اداره برنامه‌ریزی راهبردی معاونت برنامه‌ریزی شهرداری تهران، می‌گوید: در برنامه توسعه محلات برای ۱۵۰ محله، دارای بافت فرسوده برنامه داریم که البته فقط محدود به طرح‌های کالبدی نیست و ابعاد حکمروایی شهری، جمعیتی، اقتصادی و کالبدی و زیست‌محیطی هم به برنامه توسعه محلات افزوده شد.
به گزارش خبرنگار شهرنوشت، مداخلات در محلات شهر تهران سابقهای طولانی دارد، مداخلاتی که نمونه اجرایی آن احداث بزرگراه هایی مانند نواب و امام علی(ع) بوده که به باور بسیاری از ناظران شهری، تاثیرات منفی بسیاری را در محلات شهر داشته است. اما حالا و از یک سال پیش شهرداری تهران برنامه توسعه محلات را نه فقط با نگاه کالبدی و ساخت و ساز محور که با نگاه توسعه اجتماعی و اقتصادی پیش برده است. «راضیه رضابیگی‌ثانی» رئیس اداره برنامه‌ریزی راهبردی معاونت برنامه‌ریزی شهرداری تهران که از راهبران تهیه و تدوین برنامه جدید توسعه محلات است از جزییات این برنامه و اثراتش در شهر می‌گوید. اینکه قرار است یک برنامه اقدام مشترک با نگاه پایین به بالا و با مشارکت حداکثری مردم محلات شکل بگیرد.
برنامه توسعه محلات از کجا شکل گرفت و اصلا قرار است چه خروجی ای داشته باشد؟
متولی موضوع مداخلات محله‌محور در شهر تهران سازمان نوسازی شهر تهران بوده است که در اوایل شکل‌گیری این سازمان با احداث بزرگراه نواب همراه بوده ولی در طی زمان رویکردی برای مداخله مشارکتی در سطح محلات شهر شکل میگیرد. از آن زمان در طی سیر تحولات ده ساله به این نتیجه رسیدند که صرفاً نوسازی بافت و نوسازی مسکن، توسعه‌ای را به دنبال ندارد. یعنی نوسازی مسکن صرفاً در حال تأمین یک سری سرپناه برای مردم است بدون اینکه امکانات و خدمات پشتیبان آن تأمین شود. سال ۹۴ سازمان نوسازی با همکاری دفاتر توسعه محله‌ای که آن موقع دفاتر خدمات نوسازی بود ورژنی از برنامه توسعه محلات را تهیه کردند اما به مرحله اجرایی نرسید. از سال ۹۷ دوباره برنامه توسعه محلات مورد توجه قرار گرفت و منجر به امضای تفاهم نامه ای بین معاونت برنامه ریزی و سازمان نوسازی شد.
اگر قرار بود فقط به ابعاد کالبدی توجه نشود، چرا بازهم سازمان نوسازی به عنوان متولی انتخاب شد؟
چون تنها نهاد مستقر در سطح محله که کارشناس متخصص دارد در حوزه برنامه‌ریزی شهری و حوزه علوم اجتماعی که مسأله اصلی محله را می‌تواند احصا کند و کار مشارکتی انجام دهد الآن دفاتر توسعه محلی زیرمجموعه سازمان نوسازی هستند. نگاه به این صورت بود که ما دیگر برنامه‌ریزی از بالا به پایین نداشته باشیم برویم سراغ مردم و سعی کنیم کار مشارکتی از طریق پایین به بالا را کلید بزنیم. با این نگاه تفاهم‌نامه ای امضا شد مبنی بر اینکه برای ۱۵۰ محله‌ای که سازمان نوسازی از بین ۳۵۴ محله موجود شهر تهران در آنها دفتر توسعه محله‌ای دارد این برنامه‌ها تهیه شود.
برنامه توسعه محلات فقط محدود به کارهای عمرانی و کالبدی است یا بخش‌های اجتماعی و اقتصادی را هم دربر میگیرد؟
قرار بر این شد که معاونت برنامه‌ریزی در تهیه این برنامه‌ها راهبری و کمک کند. اما تمامی مراحلی که طی شد، مقارن بود با تدوین برنامه سوم توسعه شهر تهران و قاعدتاً اولویت به برنامه سوم داده شد. اما تلاش شد شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی هم وارد این پروسه شوند. یعنی هم اکنون ۸۹ سنجه در برنامه توسعه محلات استخراج شده که در پیشخوان توسعه محلات هم اینها قابل دیدن است. بالغ بر ۳۰ درصد این سنجه‌ها، سنجه‌هایی از جنس اجتماعی هستند و وضعیت اجتماعی محله را می‌سنجند. ابعاد حکمروایی شهری، جمعیتی، اقتصادی و کالبدی و زیست‌محیطی هم به برنامه توسعه محلات افزوده شد. بعضی از سنجه‌ها هم از جنسی بودند که از طریق پرسشنامه یا کار میدانی قابل احصا نبودند و نیاز به کار مشارکتی داشتند. دفتر موظف شده بود که در دو گام حتماً کارگاه مشارکتی با حضور شورایاری، مدیران محلات، گروه‌های مختلف اجتماعی مثل زنان، جوانان به فراخور وضعیت محله برگزار کند و سنجه‌ها را از جمع‌بندی جلسات مشارکتی استخراج کند. این پروسه یک فرایند شش ماهه بود با راهبری‌ای که خود سازمان نوسازی و معاونت برنامه‌ریزی داشتند به این ترتیب گام اول برداشته شد. تقریباً اواخر اردیبهشت و اوایل خردادماه گام دوم که شامل تدوین چشم‌انداز، هدف، راهبرد، سیاست‌ها و برنامه‌های اقدامات بود نهایی شد و در یک بازه ۹ ماهه برنامه توسعه محلات برای ۱۵۰ محله تقریباً آماده شد و به یک پکیجی از برنامه توسعه محلات رسیدیم.
برنامه توسعه محلات پهنه جنوبی تهران را در بر میگیرد؟
سازمان نوسازی در محلات مناطق ۱، ۲، ۳، ۴ و ۵ پوشش تقریباً لکه‌ای دارد یعنی پهنه‌های کوچکی مثلاً در منطقه ۱ گلاب‌دره، دربند و قیطریه تحت پوشش است. در منطقه ۶ دفاتر توسعه محلی را نداریم چون بافت فرسوده مصوب ندارد و در منطقه ۲۲ هم دفتری وجود ندارد و پوشش داده نمی‌شود. بقیه مناطق هم یا پوشش ۷۰، ۸۰ درصدی دارند مثلاً ۴، ۵ محله از آنها پوشش داده نمی‌شود، یا اینکه ۱۰۰ درصد تحت پوشش هستند. مثلاً منطقه ۱۰، ۱۱ و ۱۲ پوشش کامل دارند یعنی به طور کامل تحت پوشش دفاتر توسعه محله‌ای هستند. هم اکنون برنامه توسعه محلات را برای ۱۵۰ محله دارای بافت فرسوده شهر تهران داریم. یعنی به جرأت می‌توان گفت در بیشتر این برنامه‌ها، شورایاری ۱۰۰ درصد مشارکت داشته است و نظراتشان حداقل یک بار دریافت شده است. از طرف دیگر اولویت‌های هر محله باهم تفاوت دارد. بعضی از محلات بیشتر با آسیب‌های اجتماعی درگیر بودند که لازم بود حتماً با ارگان‌های دیگری که در آن محله یا NGOها، CBOها، سمن‌ها فعالیت داشتند درگیر شوند. از جمله محله فرحزاد یا محله هرندی. به طور کلی در تدوین این برنامه سعی کردیم به یک خروجی برسیم که حرف نمایندگان مردم در آن دیده شود. الآن ما وارد فاز اجرایی شدیم بنابراین در کلیت مدیریت شهری به این نتیجه رسیدند که اگر ما بخواهیم تأثیری روی شهر بگذاریم باید وارد خردترین مقیاس آن یعنی محله شویم و تمام تلاشمان را می‌کنیم که تا انتهای امسال حداقل در چند محله که دارای اولویت هستند مثلاً ۲۰، ۳۰ محله‌ای که اولویت‌دار هستند بتوانیم چند پروژه محلی را انجام دهیم تا بتوانیم برای سال آینده و سال‌های بعد الگوسازی کنیم چون برنامه‌ها ۵ ساله تدوین شده‌اند.
از آنجا که هنوز مدیریت یکپارچه شهری حداقل در تهران حاکم نشده، آیا شهرداری به تنهایی می‌تواند برنامه توسعه محلات را آن هم نه فقط با نگاه کالبدی به سرانجام برساند؟
این برنامه‌ها در قالب ستادهای بازآفرینی مناطق مطرح می‌شود و آنجا ۳۲ ارگان در سطح محله خدمات‌رسانی می‌کنند این ستادها عضو هستند. برنامه توسعه محلات در واقع برنامه اقدام مشترک است. مثلاً اگر مشکل یک محله اشتغال است، مطمئناً می‌توانیم در آن محله از ظرفیت‌های بهزیستی یا کمیته امداد برای ایجاد شغل برای افراد بی‌بضاعت استفاده کنیم. یعنی همه نگاه این برنامه به این صورت بوده که همه وظایف و مسئولیت‌ها به عهده شهرداری نباشد و سایر ارگان‌هایی هم که در سطح محله خدمات می‌دهند مثل اداره آب، برق، گاز، آموزش و پرورش، بهزیستی و کمیته امداد و … همه اینها نقش خودشان را ایفا کنند؛ هم از نظر بودجه‌ای و هم از نظر اقداماتی که انجام می‌دهند. همچنین خیلی تلاش شده که نگاه، نگاه صرفاً کالبدی نباشد و نگاه اجتماعی– اقتصادی هم وجود داشته باشد.
در هر حال شهرداری برای انجام این کار به بودجه نیاز دارد.
ما یک بودجه‌ای را تحت عنوان ماده ۲۳ برنامه سوم توسعه شهر تهران در نظر گرفتیم. سال گذشته زمانی که برنامه برای سال ۹۸ نوشته می‌شد مقرر شد این بودجه در راستای کاهش شکاف برخورداری بین محلات شهر تهران باشد. یعنی نگاهمان به این بوده که به محلات کمتر برخوردار از نظر بودجه‌ای کمک شود تا برخی پروژه‌های محرک توسعه‌ای در این محلات کلید بخورد و یک مقدار شکاف برخورداری محلات تهران را کم کند. نکته‌ای که وجود دارد این است که ما برای ۱۵۰ محله برنامه داریم یعنی برای ۲۰۰ محله دیگر شهر تهران هنوز برنامه‌ای تهیه نشده، این ۱۵۰ محله، محلات دارای بافت فرسوده هستند که سازمان نوسازی از سال‌های گذشته در آنها فعالیت می‌کرده است. ولی نگاه این گونه نبوده که فقط می‌خواهیم کار نوسازی کالبدی انجام دهیم. نگاه این بوده که محله را در همه ابعادش توسعه دهیم. منتهی چون ماده ۲۳ که معاونت برنامه‌ریزی متولی آن است و بیشتر با این نگاه نوشته شده که شکاف برخورداری مناطق را کم کند. به این سمت حرکت کردیم که برای محلات نابرخوردار، پروژه‌هایی را از جنس عمرانی که می‌توانند تأثیرات اجتماعی و اقتصادی داشته باشند، تعریف کنیم. یعنی از قِبَل آنها یک تحول اجتماعی و یک سری شغل‌هایی برای محله ایجاد شود. یک بودجه ویژه‌ای برای این کار در نظر گرفته شده است.
معتقدیم در فاز اول شهرداری باید پیش‌قدم شود و پروژه‌ها را استارت بزند ولی در گام‌های بعدی می‌شود از مشارکت خود مالکین یا کسبه‌ای که در آن محله کار و فعالیت می‌کنند از محل عوارض معوقه‌شان استفاده کرد. یعنی مردم بیایند عوارضشان را پرداخت کنند و از این طریق یک اعتباری تهیه شود برای اجرای پروژه‌های محله خودشان.
اینکه مردم به موقع عوارض بدهند تا کارهایی در محله‌شان انجام شود، کمی نیاز به اعتمادسازی دارد و خب نظرسنجی ها خلاف این موضوع را نشان می‌دهد.واقعیتش را بخواهم بگویم این است که مردم طبق تجربه‌ای که دارند در طی زمان نسبت به مدیریت شهری بی اعتماد شده اند و چون مشارکت هم در واقع هیچ وقت درست تعریف و درست اجرایی نشده و نگاه مالی به مشارکت مردم وجود داشته آمار موفقی از مشارکت مردم در سطح محلات شهر تهران نداریم. به شخصه معتقدم حتماً مردم باید حداقلی از اعتماد را به مدیریت شهری داشته باشند تا بعد ما انتظار مشارکت از مردم را داشته باشیم. چه مشارکت اجتماعی چه مشارکت مالی. وقتی مردم ببینند دغدغه‌هایشان در حال جواب دادن است به نظر من در فاز اول نه اما در فازهای بعدی می‌توانیم روی این مشارکت حساب باز کنیم.
منبع: سایت شهرداری تهران
