به گزارش ساختمان آنلاین: شهرهای جدید معمولا با هدف جلوگیری از گسترش بی‌رویه شهرهای بزرگ و جذب سرریز جمعیت آنها و نیز جلب مهاجرین احتمالی به عنوان موج‌گیر تاسیس می‌شوند. در شهرهای جدید فاصله بسیار بیشتر از شهرک با شهر اصلی است و معمولا خارج از نفوذ شهر هستند. دلایل زیادی در توجیه عدم موفقیت شهرهای جدید ایران بیان شده است. از مهم‌ترین عواملی که بارها در این زمینه مورد اشاره واقع شده، مکان‌یابی و نحوه مکان‌گزینی شهرهای جدید است. عدم موفقیت شهرهای جدید را می‌توان در عدم برآورد اهداف آنها دانست.
در این راستا همواره شهرهای جدید با مشکلات فراوانی رو‌به‌رو بوده‌اند، به طوری که این مشکلات باعث شده تا آرمان‌ها و اهداف اصلی ایجاد این شهرها محقق نشود.
دگرگونی ساختار کالبدی شهرها
تجربه ساخت شهرهای جدید در بسیاری از کشورها در قرن بیستم و بیست و یکم وجود دارد؛ شهرهای جدیدی که حتی شهرت جهانی نیز دارند. از این دست شهرها می‌توان به آنکارا در ترکیه، واشنگتن در آمریکا، دهلی‌نو در هندوستان، کانبرا در استرالیا، ابوظبی در امارات و برازیلیا در برزیل اشاره کرد. به طور کلی شهر جدید به شهری اطلاق می‌شود که از ابتدا ساخت آن برنامه‌ریزی شده و معمولا در زمین‌هایی ساخته شده که پیشتر بدون استفاده بوده‌اند.
در ایران امروزی بیش از ۲۰ شهر جدید ساخته شده یا در حال ساخت هستند که بیشترشان در اطراف کلانشهرهایی مانند تهران، مشهد، شیراز، اصفهان، تبریز، کرج و اراک قرار دارند.
در ایران افزایش جمعیت و سیر مهاجرت‌های داخلی به سوی قطب‌های اقتصادی کشور خصوصا پایتخت نه تنها بر ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آنها تاثیرگذار بوده، بلکه ساختار کالبدی شهرهای کشور را نیز دگرگون کرده است. گسترش ابعاد فیزیکی شهرها، توسعه شهر و اسکان غیررسمی اقشار تازه شهرنشین در حومه‌های شهرهای بزرگ کشور و افزایش مزمن قیمت زمین و مسکن در محدوده شهرها، عملا تهیه مسکن برای طبقات کم‌درآمد یا با درآمد متوسط را بسیار مشکل و حتی غیرممکن کرده است. تحولات جمعیتی و اقتصادی کشور خصوصا از چهار دهه گذشته تا کنون از سویی متاثر از رشد روند سرمایه‌داری و به موازات آن کاهش فعالیت‌های کشاورزی در روستاها، جنگ ایران و عراق و رشد بی‌سابقه جمعیت در این دوره است.
تاریخچه شهرهای جدید در ایران
در سال ۱۳۶۵ تهران و مشهد دارای بیش از یک میلیون نفر جمعیت بودند. در سال ۱۳۷۰ چهار شهر تهران، مشهد، اصفهان و تبریز هم به کلانشهرهای میلیونی کشور پیوستند. اهواز نیز به تازگی به جرگه کلانشهرها پیوسته و به احتمال قوی در سال‌های آتی قم نیز به کلانشهرهای کشور اضافه خواهد شد.
در کشورمان طرح احداث شهرهای جدید در اسفند ۱۳۶۴ و در دولت میرحسین موسوی به تصویب هیات وزیران رسید و به منظور سیاست‌گذاری، مدیریت و راهبری جهت تحقق اهداف، شرکت مادر تخصصی عمران شهرهای جدید در خرداد سال ۱۳۶۸ تشکیل شد. در دولت نهم و در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد و وزارت محمد سعیدی‌کیا، با مطرح شدن طرح مسکن مهر، بیشترین فعالیت این شرکت به این حوزه معطوف شد تا جایی که بسیاری از مطالعات و طرح‌های قبلی به منظور ایجاد مسکن مهر و شعار مسکن ارزان برای مستضعفین، کنار گذاشته شد و انبوه‌سازی که خود ارزش اصلی شده بود، کیفیت و هزینه را در حاشیه قرار داد.
طبق اظهارات محمد سعیدی‌کیا به موجب این طرح باید یک میلیون و پانصد هزار واحد مسکونی برای قشر کم‌درآمد و ضعیف جامعه احداث و به مردم واگذار می‌شد. در دولت یازدهم و در دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی و وزارت عباس آخوندی، مخالفت‌های بسیاری با طرح مسکن مهر مطرح شد ولی به رغم تمام این مخالفت‌ها طرح مسکن‌سازی دولتی برای اقشار کم‌درآمد در قالب‌های تازه‌ای ادامه یافت.
اثرات رشد لگاریتمی اجاره‌بها در تهران
کارشناس مسکن با بیان این که شهرهای جدید در جذب جمعیت کلانشهرها موفق نبودند، گفت: طی سال‌های اخیر شاهد مهاجرت ساکنان شهرهای جدید به حاشیه کلانشهرها بوده‌ایم. محمدرضا عبدلی در خصوص برنامه ساخت بیش از ۶۰۰ هزار واحد در قالب طرح نهضت ملی مسکن اظهار کرد: اگر بتوانیم زیرساخت‌های موردنیاز از جمله حمل‌ونقل را در شهرهای جدید فراهم کنیم می‌توان به جذب جمعیت در این شهرها با توجه به برنامه ساخت مسکن امیدوار بود.
او در این باره به مثالی اشاره کرد و ادامه داد: روند جمعیت‌پذیری شهر جدید پرند تا سال‌های سال متوقف بود. در سه سال اخیر که ما با یک رشد لگاریتمی اجاره‌بها در شهر تهران مواجه بودیم برخی افراد مجبور به اسکان در این شهر شدند. او افزود: اما در شهر جدید اندیشه که با توجه به فاصله کمتری که-با کلانشهر تهران- دارد هزینه‌های جابه‌جایی کمتر است سال‌ها پیش این شهر در جمعیت‌پذیری موفق بود. او یادآور شد: همین مساله را در شهر جدید هشتگرد داریم. به رغم این که قرار بود بخش بزرگی از سرریز جمعیت کرج جذب این شهر شود و بخشی از کسانی که در واحدهای تولیدی که در هشتگرد، نظرآباد یا حتی آبیک اشتغال دارند را در خودش جای بدهد، اما همچنان در دستیابی به این هدف ناموفق بوده است.
معضلی به نام ضعف زیرساخت‌ها و خدمات روبنایی
کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بیان کرد: بخش بزرگی از مسکن‌هایی که در قالب طرح‌های قبلی ساخته شده در حال حاضر خالی از سکنه است حتی فشار مضاعفی در شهر قدیم هشتگرد داریم و شهر جدید در این زمینه نتوانسته ایفای نقش کند.
عبدلی با تاکید بر اینکه بخشی از دلایل عدم موفقیت شهرهای جدید در جذب جمعیت مربوط به زیرساخت‌هاست، گفت: بخش عمده این مشکل مربوط به خدمات روبنایی است. یکی از معضلات برخی از ساکنان قبلی شهر جدید هشتگرد که آنجا را ترک کرده‌اند حیوانات ولگرد و یک بخش آسیب‌های اجتماعی بوده که در این شهر به صورت جدی حاکم بوده است.
او اضافه کرد: این مساله را در شهر جدید پرند هم مشاهده کرده‌ایم. خیلی از ساکنان، این شهر را ترک کرده‌اند. در واقع حاضر شدند در واحد مسکونی کوچک‌تری در حاشیه تهران اسکان پیدا کنند ولی حاضر نبودند که در برخی از مناطق شهر جدید پرند زندگی کنند.
مهم‌ترین دلیل این مهاجرت ضعف خدمات روبنایی بوده است. او با اشاره به اینکه گرچه قرار است اعتباراتی به صندوق ملی مسکن تخصیص یابد اما در کوتاه‌مدت نمی‌توان مشکلات زیرساختی شهرهای جدید را برطرف کرد، افزود: بهتر است در مناطقی که از توان جمعیت‌پذیری برخوردار هستند ابتدا طرح روی آنها متمرکز بشود تا بتواند به آن تاثیرگذاری برسد وگرنه شاید مثل طرح‌های قبلی در کوتاه‌مدت، انتظاراتی ایجاد کند.
