دلایل ریزش ساختمان‌ها در چهار منطقه تهران بررسی شد

به گزارش ساختمان آنلاین به نقل از تجارت نیوز، شناسایی عوامل موثر بر ریزش ساختمان های نوساز در غرب و جنوب غرب تهران و ارائه راهکارها از سوی پژوهشکده سوانح طبیعی مورد بررسی قرار گرفته است. خلاصه ای از این پژوهش توسط مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهرداری تهران منتشر شده است.

بر اساس این گزارش پدیده نشست، کج شدگی و آسیب های جدی سازه ای و تأسیساتی در ساختمان های نوساز در سال های اخیر به یکی از دغدغه های جدی در برخی نواحی از مناطق ۲، ۹، ۱۰ و ۱۱ شهرداری تهران تبدیل شده است.

بر اساس گزارش منتشر شده، این پدیده می تواند با فراتر رفتن از محدوده ایجاد ترک و کج شدگی وارد فاز تخریب بخشی از تأسیسات و یا بخشی از سازه شده و در نهایت در بحرانی ترین حالت فروریزش کلی ساختمان را به دنبال داشته باشد.

همچنین کج شدگی ساختمان می تواند احتمال تخریب ساختمان تحت بارهای لرزه ای را افزایش دهد.

بررسی کاربری اراضی و قطعات مسیر قنات ها کانال های زیرزمینی و مترو عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای، چاه ها، مسیل ها، سبک ساخت و ساز و نقشه های پهنه بندی جایکا در مناطق مذکور شناخت اولیه ای از وضع موجود در نواحی تحت بررسی به دست آمد.

در ادامه این گزارش آمده است مدل سازی، تحلیل و ارزیابی دقیق روسطحی و زیر سطحی، حکایت از ضعف خاک در نواحی مورد بررسی دارد و احتمال رمبندگی (ریزش ناگهانی) را نسبتاً قابل اعتنا می داند.

مطالعات پیشین نیز در این خصوص، نشان می دهد که بخشی از محدوده مورد مطالعه در معرض سیلاب های جوان قرار داشته است، این سیلاب ها رسوبات حاوی لای و رس لاغر و متخلخل را در این محدوده بجای گذاشته اند که در شرایط کنونی با بارگذاری روسازه و سپس نفوذ آب ناشی از ترکیدگی لوله های قدیمی و یا سایر نشتی ها فروریخته و متراکم شده و موجبات نشست نامتقارن سازه ها را فراهم آورده اند.

میزان کج شدگی دوران و حتی نشست سازه ها به عوامل مختلفی بستگی دارد که از مهمترین آنها می توان به میزان پتانسیل رمبندگی خاک ضخامت لایه حساس تر، خاک مقدار سربار با در نظر گرفتن وزن روسازه، مقدار آب رسیده به لایه حساس تر فاصله لایه حساس تر از زیر پی و مدت زمان برهم کنش عوامل فوق تا قبل از مقاوم سازی ساختمان اشاره کرد.

پژوهشگران تاکید کرده اند: برنامه اقدام جهت پیشگیری و حل مشکل می تواند در چهارچوب راهکارهای پیشگیری از نشست ساختمان ها بر روی خاک های مسئله دار در مراحل قانونی ساخت روش اصلاح و شاقول سازی ساختمان های نشست کرده و پایش مستمر ساختمان های فاقد نشست در شرایط فعلی مورد توجه قرار گیرد.

نشانه نشست در ساختمان های نوساز

همچنین تعیین پراکندگی جغرافیایی خاک های مسئله دار بررسی نشانه های آغاز نشست در ساختمان های نوساز، بررسی نکات حقوقی در مواقع بروز نشست در یک ساختمان و فرآیندها و تصمیمات بالادستی لازم برای پیشگیری و مواجهه با رخدادهایی از این دست از دیگر موارد حائز اهمیت است.

در بخش دیگری از پژوهش آمده است:‌ فرسودگی فضاهای شهری و ساختمان های مسکونی و غیر مسکونی یکی از اساسی ترین مسائل و چالش های بافت های فرسوده و ناپایدار است. علیرغم آنکه در بخش هایی از بافت فرسوده شهری تخریب و نوسازی صورت گرفته همچنان با پدیده کج شدگی دوران و آسیب های جدی سازه ای در ساختمان های نوساز مواجه می شویم این موضوع در حال حاضر به یکی از دغدغه های مهم در محدوده هایی از مناطق ۲، ۹، ۱۰ و ۱۱ شهرداری تهران تبدیل شده است فراوانی آسیب های فوق الذکر در منطقه ۹ به ویژه در زیر محور دامپزشکی تا محور شهید نیارکی به میزان چشمگیری بیشتر است.

این چالش طیف ویژه ای از ذی نفعان و ذی مدخلان از جمله ساکنان این ساختمان ها شهرداری منطقه و سازمان نوسازی را در بر می گیرد به ویژه آن که این ساختمان ها با توجه به آسیبهای جدی در وضع موجود، قطعاً آسیب پذیری بسیار بالاتری در برابر بحران هایی، مانند زلزله خواهند داشت. این پدیده که تحت عنوان ساختمان های نوساز نشست پذیر شناخته می شود در اصطلاح به ساختمان هایی اطلاق می شود که علیرغم نوسازی در سال های اخیر دچار آسیب هایی، نظیر نشست و کج شدگی یا ایرادات جدی سازه ای شده اند.

در چرایی بروز چنین پدیده ای که مستقل از کیفیت عمومی ساخت و ساز در محدوده های فرسوده شهری رخ می دهد فرضیات و عوامل مختلفی وجود دارد ازجمله تعیین اشتباه مقاومت مجاز خاک، تنوع بیش از حد نوع خاک به علت شرایط طبیعی – تاریخی ،عدم نظارت دقیق متولیان مربوطه، اجرای ساختمان توسط سازندگان فاقد صلاحیت حرفه ای، عدم اجرای تهمیدات فنی لازم جهت بهسازی و اصلاح خاک زیر فونداسیون، طراحی و اجرای نامتناسب سازه با نوع خاک، فرسودگی تأسیسات زیر سطحی، مدیریت ناصحیح در جمع آوری آبهای سطحی و وجود لایه های عمیق تر خاک های مسئله دار در زیر یک بخش از ساختمان.

به اعتقاد پژوهشگران، مجموعه این عوامل ملاحظات مختلفی را در ابعاد فنی – اجرایی حقوقی، مالی، اجتماعی و طبیعی، زیست محیطی در بر می گیرد.

شهرداری تهران نقش مهمی در ایمنی و تاب آوری شهر در برابر زلزله دارد

شهرداری تهران نقش مهمی در ایمنی و تاب آوری شهر در برابر زلزله و حوادث غیر مترقبه دارد و از طرفی ارتقا سطح کیفی پروژه های شهر و نظارت و ارتقای کیفیت در ساخت و سازهای شهری در دستور کار شهرداری تهران با هماهنگی دستگاه های اجرایی ذی ربط قرار دارد؛ لذا انجام اقدامات در راستای ارائه راهکارهای مقاوم سازی ساختمان های مسئله دار نوسازی شده و اصلاح فرایندها جهت پیشگیری از تکرار این اتفاقات از جنبه های مختلف مبتنی بر اسناد و قوانین فرادستی باید مورد توجه قرار گیرد.

درادامه این گزارش یادآوری شده، گسترش ساخت و ساز در کلان شهر تهران بدون شناخت دقیق به لحاظ زمین شناسی و عدم انجام مطالعات دقیق و جامع قبل و حین ساخت از جوانب مختلف به ویژه ژئوتکنیکی، سبب بروز حوادث متعددی در این کلان شهر شده که از آن جمله می توان به آسیب دیدگی، نشت و ناشاقولی ساختمان های نوساز در محدوده هایی از برخی مناطق تهران اشاره کرد.

در بروز نشست و ناشاقولی یک ساختمان معمولاً هم چالش های روسطحی روی بستر و هم چالش های زیر سطحی (بستر) به صورت توأم دخیل هستند.

برهم کنش عوامل مختلفی از جمله تغییرات آب و هوایی طولانی مدت تشکیل خاک های مسئله دار یا نیمه تر حساس در لایه های بالایی به دلیل متاثر بودن از تغییرات اقلیمی – تشکیل لایه های خاک حساس تر در نزدیکی سطح زمین و افزایش قابل توجه رطوبت بصورت موضعی در لایه حساس تر خاک، می تواند در نشست ساختمان ها و آسیب دیدگی آنها تاثیر گذار باشد.

میزان نشست با پتانسیل رمبندگی خاک، میزان سربار و ضخامت لایه های حساس خاک رابطه مستقیم دارد. اگر نگاهی به فرآیند جواز تا پایان کار ساختمان های دچار نشست یا کج شدگی بیندازیم، سلسله کاستی های زنجیرواری در وقوع رخدادهایی از این دست محسوس است.

برخی از ضعف های موجود در وقوع چنین پیشامدهایی که در این گزارش به آن اشاره شده، عدم وجود نقشه های پهنه بندی مناسب با نگاه ویژه به خاک های مسئله دار، عدم مهارت در تحلیل نتایج آزمایش های خاک، عدم تاکید بر اجرای آزمایش های مخصوص خاک های حساس، عدم بازنگری گزارش های خاک در شرایط هشدار به وجود خاک های ضعیف ۵، عدم بازنگری در گزارش های خاک ساختمان در دست احداث و تطبیق با مشخصات فونداسیون توسط ناظر و مجری ذی صلاح، عدم هوشیاری و توجه ساکنین و سازندگان ساختمان های در حال نشست به علایمی از قبیل بازشدگی درزهای انقطاع و ریزش سنگ نما است.

به اعتقاد پژوهشگرانی که این گزارش را تهیه کرده اند، مدیریت شهری می تواند در پیشگیری از بروز این عوارض در راستای تسین قوانین و دستورالعمل های کاهش آسیب پذیری ایفای نقش کند.

پهنه بندی و ریز پهنه بندی خاک در جهت شناسایی خاک های ناپایدار تشکیل کارگروه کاهش خطر و تعیین دقیق مسیر عملیاتی کار به جهت ماهیت اضطراری این قبیل عوارض باید مورد توجه قرار گیرد.

بررسی ابعاد حقوقی بروز آسیب در ساختمان های نوساز مناطق شهری درگیر که مستلزم همکاری کلیه سازمان ها و نهادهای مرتبط با موضوع نیز حائز اهمیت است، به عنوان مثال، از منظر حقوقی، مرجع صدور پروانه اخذ جواز در این مناطق را در جهت نوسازی بافت های فرسوده تسهیل می کند. بر اساس ماده ۵۵ قانون شهرداری ها زمانی که یک بنا برای مردم مخاطره آمیز شناخته می شود می بایست نسبت به ممانعت این نوع ساخت و ساز اقدام شود.

با مطالعه موردی ساختمان های نوساز ریزشی فرسودگی سیستم آبرسانی شهری در معابر مناطق درگیر این رخداد، به عنوان یکی از عوامل مهم شروع نشست روشن شده است.

چطور می توان از تشدید حوادث جلوگیری کرد؟

تمهیدات و تعمیرات به موقع و شناسایی پهنه سیستم آبرسانی فرسوده، توسط متولی آن می تواند از تکرار و تشدید این عارضه جلوگیری کند. همچنین نظارت دقیق حین ساخت توسط مهندس ناظر بر احداث فونداسیون و شالوده ساختمان بر بستر خاک پایدار و باربر و بازدید مرحله ای در زمان خاکبرداری با گزارش صدور پروانه در خصوص وضعیت ساختگاه می تواند گام مهمی در جهت کاهش آسیب باشد.

همچنین، نظارت عالیه بر ساخت و ساز توسط وزارت راه، مسکن و شهرسازی و به تبع آن سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران و سایر سازمان ها و دستگاه های همکار بر اساس قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در جهت کاهش فراوانی این عارضه نقش مهمی دارد. نقش حقوقی آزمایشگاه های ژئوتکنیک و مهندسین طراح سازه در پروانه های احداث بنا در مناطق مورد بحث با انجام آزمایش های دقیق تشخیص ضعف باربری خاک و انطباق طراحی شالوده بر اساس رفتار خاک قابل ملاحظه است.

در این پژوهش پیشنهاد شده در راستای کاهش آسیب های ناشی از نشست و ناشاقولی ساختمان ها در برخی مناطق تهران تدوین برنامه عملیاتی در دو حوزه اقدام و پیشگیری باید مورد توجه قرار گیرد. در حوزه اقدام بروزرسانی کلیه ساختمان های نشست کرده نوساز و تکمیل بانک اطلاعاتی مستدل در قالب یک برنامه امکان پذیر است.

پس از آن بر اساس راهبردهای مقاوم سازی و ارتباط با مالکین ساختمان ها در قالب پیشنهادات عملیاتی به مالکان و ارائه تسهیلات از قبیل اسکان موقت، می توان نسبت به مقاوم سازی این ساختمان ها توسط شرکت های ذی صلاح و مقاوم ساز اقدام کرد.

در راستای کاهش اثرات نشست در خاک های فروریزشی و جمع شونده، برخی اقدامات مانند اجتناب از ساخت و ساز بر روی خاک های حساس و فروریزشی، ممانعت از رسیدن رطوبت شدید به خاک، اصلاحات با تثبیت خاک منطقه جهت کاهش با حذف پتانسیل نشست خاک روش حذف خاک حساس به رطوبت روش حفاری بیش از حد و جایگزینی خاک.

علاوه بر این موارد روش پیش رطوبت دهی فشرده سازی توسط صفحه ارتعاشی غلتک لرزشی و دستی همراه با پیش رطوبت دهی؛ انفجار عمیق همراه با پیش مرطوب کردن؛ تثبیت شیمیایی خاک؛ تزریق تراکمی؛ تراکم دینامیکی، تقویت سازه و اجرای پی های عمیق برای انتقال بار (سیستم فونداسیون پیش تنیده استفاده از فونداسیون های عمیق، صحت سنجی گزارش های مکانیک خاک توسط نظارت شهرداری جهت ممانعت از صوری بودن آنها و استفاده از مهندسی ژئوتکنیک در نظارت بر احداث پی در مناطق دارای خاک های حساس در حوزه پیشگیری با توجه به حجم اطلاعات و داده های مورد نیاز و لزوم تأیید و تصویب بسیاری از دستورات بالادستی توسط ارگان های کشوری در گام نخست تشکیل کمیته تخصصی فنی- اجرایی منتخب از کلیه عوامل دخیل در فرآیند طراحی، نظارت اجراء صدور پروانه بازرسی تعمیر و نگهداری ساختمان پیشنهاد می شود.