کابوس اجاره نشینی: ۶۰ درصد درآمد برای سرپناه!

به گزارش ساختمان آنلاین به نقل از جهان صنعت نیوز، در سال‌های اخیر، یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی خانوارهای شهری ایران افزایش چشمگیر اجاره‌بها بوده است. با وجود اینکه نرخ تورم کلی در یک سال گذشته به محدوه ۳۰ درصد کاهش یافته، تورم اجاره‌بها در سطح بیش از ۴۰ درصد باقی مانده است. این موضوع فشار زیادی بر خانوارها وارد کرده است، به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران که افزایش اجاره‌بها حتی تا ۱۰۰ درصد نیز گزارش شده است.

بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، در سال گذشته، میانگین درآمد یک خانوار شهری حدود ۲۰۷ میلیون تومان بوده که از این میزان حدود ۷۲ میلیون تومان، یعنی بیش از ۴۵ درصد، صرف پرداخت اجاره خانه شده است. اگر درآمدهای حاصل از اجاره مسکن خود خانوارها را حذف کنیم، سهم اجاره‌بها از درآمد خانوارهای شهری به حدود ۶۰ درصد می‌رسد. این رقم در مقایسه با سال‌های قبل از ۱۳۹۷، زمانی که کمتر از ۴۰ درصد درآمد خانوار به اجاره اختصاص می‌یافت، نشان‌دهنده فشار فزاینده‌ای است که بر دوش اجاره‌نشین‌ها قرار گرفته است.

افزایش مداوم سهم اجاره از درآمد، خانوارهای شهری را در موقعیتی قرار داده که عملاً بخش عمده‌ای از درآمد خود را برای تامین سرپناه هزینه می‌کنند، در حالی که برای سایر نیازهای اساسی مانند خوراک، پوشاک و آموزش، درآمد کافی باقی نمی‌ماند. این وضعیت به ویژه در کلان‌شهرها بحرانی‌تر است، جایی که قیمت‌های سرسام‌آور اجاره باعث شده دهک‌های پایین درآمدی ناچار به کاهش سطح زندگی یا مهاجرت به حاشیه شهر شوند.

اقتصاد ایران طی چند سال گذشته یکی از شدیدترین دوران تورمی چند دهه گذشته خود را سپری می‌کند؛ در حالی که میانگین تورم بلندمدت اقتصاد ایران در سطح ۲۰ درصدی قرار دارد که این رقم طی حدود ۶ سال گذشته به بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته که تصویر روشنی از شرایط تورمی ایران را نشان می‌دهد.

بررسی روند تورم از ابتدای سال ۱۳۹۷ حاکی از این است که اقتصاد ایران در این مدت سه شوک تورمی بیش از ۵۰ درصد را تجربه کرده است. هر چند رشد نامتوازن نقدینگی ریشه شرایط تورمی کشور است اما در هر سه شوک تورمی می‌توان ردپای جهش قیمت دلار را مشاهده کرد. به بیان دیگر، هر چند رشد نقدینگی نامتوازن نقدینگی، اقتصاد ایران را همواره در معرض جهش تورمی قرار داده‌است اما معمولا افزایش تورم با چاشنی جهش قیمت دلار صورت می‌گیرد.

شوک اول و رسیدن تورم نقطه به نقطه به ۵۲.۱ درصد در اردیبهشت ۱۳۹۸ناشی از خروج آمریکا از برجام و جهش قیمت دلار بود. افزایش قیمت مواد غذایی و قیمت خودرو در این بازه زمانی مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر جهش تورم بود.

فروردین ۱۴۰۰ و رسیدن تورم نقطه‌به‌نقطه به ۵۱.۱ درصد در فروردین ۱۴۰۰ دومین شوک تورمی بالای ۵۰ درصدی بود. این شوک بیش از همه ناشی از شیوع کرونا و اثرات آن بود؛ افت محسوس صادرات ایران و کاهش شدید نرخ بهره بانکی در این بازه زمانی منجر به التهاب در بازار ارز و جهش دوباره تورم شد.

سومین و بالاترین شوک تورمی چند سال اخیر نیز مربوط به فرودین سال گذشته است که تورم نقطه‌به‌نقطه به بیش از ۵۵ درصد رسید. تشدید تنش‌های سیاسی و انتظارات منفی در کنار افزایش قیمت دلار باز هم عامل قالب در این جهش تورمی بود.

ابرتورم اجاره خانه

پس از آخرین شوک تورمی، سیاستگذار سعی کرد با اتخاذ سیاست‌های انقباضی و همچنین تعدیل انتظارات منفی ضمن کنترل بازار ارز، تورم به سطوح پایین‌تر برساند. آمارها نشان می‌دهد که تورم نقطه به نقطه از اوج ۵۵.۵ درصدی در فرودین ۱۴۰۲ با کاهش بیش از ۲۰ واحد درصدی به سطح حدود ۳۰ درصدی در ابتدای امسال رسید. با وجود چنین موفقیتی در کاهش تورم اما در ۶ ماه گذشته تورم از سطح ۳۰ درصد کاهش پیدا نکرده است. همانگونه که «جهان صنعت» در گزارش تحلیل روند تورم شهریور ماه اشاره کرد؛ دلیل اصلی این موضوع که تورم به زیر سطح ۳۰ درصد کاهش پیدا نمی‌کند، افزایش قابل توجه اجاره خانه است.

بر اساس داده‌های مرکز آمار در حالی که تورم نقطه به نقطه در بازه زمانی فرودین ماه ۱۴۰۲ تا شهریور ماه ۱۴۰۳ از سطح ۵۵ درصد به ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده، تورم اجاره خانه در سطح ۴۰ درصدی ثابت باقی مانده است. نگاهی به روند تورم اجاره خانه طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد که این بخش یک جهش قابل توجهی را تجربه کرده است. در حالی که پیش از سال ۱۳۹۷ میانگین افزایش سالانه اجاره خانه کم‌تر از ۱۵ درصد بود که این رقم طی ۶ سال گذشته به حدود ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده و در یک سال و نیم گذشته به بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته است.

نکته مهم این است که این اعداد به صورت میانگین برای کل کشور است و افزایش اجاره خانه در کلان‌ شهرهایی همانند تهران تفاوت معناداری با اعداد میانگین دارد و بررسی‌های میدانی حاکی از افزایش تا ۱۰۰ درصدی اجاره خانه در شهر تهران است.

کار کردن برای پرداخت اجاره خانه!

در شرایطی که تورم اجاره خانه رکوردهای جدید را ثبت می‌کند، بررسی داده‌های هزینه-درآمد خانوار حاکی از شرایط دشوار اجاره نشین‌ها است. بر اساس آخرین داده‌های مرکز آمار، میانگین درآمد خانوار شهری در سال گذشته حدود ۲۰۷ میلیون تومان بوده که از این میزان حدود ۷۲ میلیون تومان صرف اجاره خانه شده است. به بیان دیگر، بیش از ۴۵ درصد درآمد یک خانوار شهری در یک سال به اجاره خانه اختصاص می‌باد. این در حالی است که پیش از جهش تورمی و در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ کم‌تر از ۴۰ درصد درآمد خانوار شهری صرف اجاره خانه می‌شد. دوباره باید تاکید کرد که این ارقام بر اساس میانگین خانوار شهری است و احتمالا شرایط برای خانوارهای ساکن در کلان‌شهرها به مراتب سخت تر است.

البته باید توجه داشت که درآمد خانوار در گزارش‌های مرکز آمار شامل سه گروه درآمد از حقوق، درآمد از مشاغل آزاد و درآمدهای غیرشغلی است. در بخش درآمدهای غیرشغلی، حدود ۴۰ درصد مربوط به درآمدهای حاصل از اجاره بهای مسکن شخصی است. بنابراین این بخش از درآمد شامل اجاره نشین‌ها نمی‌شود. در صورتی که درآمد خانوارهای شهری را بدون احتساب درآمد حاصل از اجاره مسکن حساب کنیم، حدود ۶۰ درصد درآمد یک خانوار شهری در سال گذشته صرف پرداخت اجاره خانه شده است. این رقم در سال‌ ۱۳۹۵ کم‌تر از ۵۰ درصد بود.

بررسی روند سهم هزینه اجاره خانه از درآمد خانوارهای شهری نشان می‌دهد که هر سال شرایط برای اجاره نشین‌ها دشوارتر از سال گذشته شده و عملا افراد در مناطق شهری، کار می‌کنند تا جایی برای خوابیدن داشته باشند. شرایطی که در آینده می‌تواند کشور را با بحران‌های اقتصادی و اجتماعی روبرو سازد. در این شرایط به نظر می‌رسد که کنترل تورم بخش اجاره خانه باید اولویت اصلی سیاستگذار باشد.