صرف هزینه‌های کلان برای بازسازی مسکن به جای پیشگیری از آسیب

به گزارش ساختمان آنلاین به نقل از تجارت نیوز، آمارها و مستندات بین‌المللی نشان می دهد ایران در زمینه وقوع حوادث طبیعی و انسانی جزو 10 کشور اول جهان است؛ این در حالی است که مساحت بالایی از بافت فرسوده در ایران هنوز بازسازی نشده و عمر ساختمان ها نیز در ایران یک چهارم استاندارد کشورهای اروپایی است. اما حالا باید دید کدام مناطق کشور بیشترین آسیب را از حوادث طبیعی دیده اند و در کدام شهرها بیشترین تخریب و آسیب در زمینه مسکن وجود داشته است؟

در بررسی های اولیه به‌ نظر می رسد میزان خسارت واردشده از حوادث طبیعی و به ویژه در حوزه ساختمان ها ممکن است در شهرهایی با جمعیت بالاتر ابعاد گسترده تری داشته باشد، اما گزارش مرکز پژوهش های مجلس از وضعیت بازسازی و نوسازی ساختمان ها و مناطق آسیب دیده نشان می دهد همبستگی معناداری بین مساحت استان ها و سرانه خسارت آنها مشاهده نمی شود. به این معنا که توزیع ساختمان های ناایمن در استان های مختلف کشور از ترکیب یکدستی برخودار نیست.

در واقع استان های کم جمعیت به لحاظ خسارت، شرایط ویژه تری دارند که می تواند ناشی از دلایلی نظیر پراکندگی جمعیت و نقاط سکونتگاهی، نوع و شدت حوادث، تاب آوری شهری، ماهیت سازه ها و کیفیت ساخت و ساز باشد.

تحلیل و تفسیر مهم به دست آمده از بررسی ارتباط بین توزیع سرانه خسارت سوانح طبیعی بر حسب جمعیت و مساحت و الگوی توزیع استانی آن نشان می دهد بیش از آنکه سرانه خسارت به مقیاس جمعیتی و سطح جغرافیایی مرتبط باشد، به ابربحران های رخ داده مرتبط است.

آمار بازسازی واحدهای آسیب دیده در حوادث طبیعی

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس، زلزله سر پل ذهاب و مجموعه حوادث سیل سال ۱۳۹۸ از جمله مهمترین دلایل الگوی توزیعی استانی سرانه خسارت ارائه شده است.

آمار و اطلاعات سازمان مدیریت بحران کشور میزان پیشرفت در عملیات بازسازی و تعمیر واحدهای آسیب دیده در وقایع مهم سیل و زلزله از سال 1400 تا پایان آذر 1401 حاکی است، روند بازسازی آسیب های ناشی از زلزله خراسان شمالی که اردیبهشت 1400 اتفاق افتاد تاکنون تا 91 درصد پیش رفته است؛ همچنین آسیب های ناشی از زمین لرزه خوزستان و چهارمحال و بختیاری که از مهر سال 1400 آغاز شد تاکنون 93 درصد و نوسازی خرابی های حاصل از زلزله آبان 1400 تا 82 درصد پیشرفت داشته است.

در این بین عملیات بازسازی مربوط به سیل دی ماه 1400 در استان های هرمزگان، سیستان و بلوچستان، کرمان و فارس تا پایان آذر 1401 حدود 67 درصد گزارش شده است.

عملیات بازسازی واحدهای آسیب دیده در زلزله های تیر مهرماه 1401 در استان های هرمزگان و آذربایجان شرقی به ترتیب 6 و سه درصد پیش رفته است. همچنین تنها یک درصد از عملیات بازسازی در استان های آسیب دیده از سیل مرداد 1401 تا پایان آذرماه همان سال به اتمام رسیده است.

الگوی مدیریت بحران در کشورهای در حال توسعه

داده های این گزارش در مورد الگوی مدیریت بحران در کشورهای در حال توسعه بیانگر آن است که مدیریت بحران به خصوص در این نواحی تکیه بر جبران خسارات بعد از وقوع حادثه دارد. در این راستا و در بهترین حالت تمام قوای انسانی و امکانات مالی به کار گرفته می شود که به مرور و با رسیدن به مرحله بازسازی و بازتوانی از میزان حمایت ها کاسته خواهد شد.

این در حالی است که برخی مخاطرات طبیعی مثل زلزله و طوفان پدیده های اجتناب ناپذیر و غیر‌قابل پیشگیری هستند و تنها به کمک روش های صحیح مدیریت بحران می توان از خسارات ناشی از آنها کاست.

بررسی سناریوی وقوع زلزله در تهران و البرز

در سناریوی رخداد زلزله با بزرگی هفت ریشتر در مرکز استان ها و برآورد اولیه خسارت در این محدوده تهران-کرج و اطراف آن نشان از آسیب پذیری جدی بیش از دو میلیون واحد مسکونی دارد. همچنین در این بین بیش از ۶ میلیون در معرض خطر و آسیب قرار می گیرند.

براساس آمارهای مربوط به سال ۱۳۹۵ و تعداد واحد‌های مسکونی فاقد اسکلت، درصد آسیب پذیری واحد‌های مسکونی (با فرض وقوع زلزله با بزرگی هفت ریشتر) در شهر‌های یزد و زاهدان بالای ۷۰ درصد و درصد آسیب پذیری واحد‌های مسکونی کرج و تهران با وجود تعداد بالای واحد‌های مسکونی و ابعاد گسترده آسیب پذیری کمتر از سایر مراکز استانی است.

فرآیند بازسازی واحدهای آسیب دیده از حوادث طبیعی

بخشی از گزارش به پیشنهاداتی اختصاص دارد می تواند در بهبود فرآیند بازسازی پس از وقوع حوادث تاثیرگذار باشد. یکی از این پیشنهادات به سرمایه گذاری در سامانه های پیش بینی و هشدار سریع اختصاص دارد. همچنین تهیه نقشه مخاطرات و ارزیابی ریسک، تدقیق نقشه های حریم گسل و تعیین تکلیف ساختمان های خلاف ضوابط در پهنه های گسلی و ناایمن از‌جمله اقدامات لازم به منظور تقویت سیستم مدیریت ریسک بلایای طبیعی، بهبود تاب آوری در برابر مخاطرات و ترویج توسعه ریسک محور به‌شمار می رود.

پیشنهاد دیگر به منظور بازسازی مناطق مسکونی، ایجاد مسکن و زیرساخت های تاب آور و ارتقا تاب آوری زیرساخت های موجود در برابر انواع مخاطرات (تاب آوری چند مخاطره ای) اختصاص دارد. لازم است ریسک مخاطرات محتمل و همچنین ریسک های زیست محیطی در فرایند بازسازی، طراحی سازه ای و تعیین مکان این زیرساخت ها لحاظ شود.