معرفی و بررسی سبک معماری ایران در دوره پهلوی

اختصاصی ساختمان آنلاین: معماری  ایران تقریباً همزمان با دوره پهلوی متولد می‌شود. پس از سال ۱۳۰۰ چهره شهرها و معماری ایران متحول می‌شود. در دوران رضاخان معماری تا حد زیادی دنباله‌روی معماری باستانی دوران هخامنشی بود. بسیاری از بناهای دوره رضاخان همچون بناهای دوران هخامنشی، ستون‌های متعدد داشتند.

برای بررسی معماری ایران دوره پهلوی، آن را به دوره پهلوی اول و دوره پهلوی دوم تقسیم می‌کنند. در سال‌های ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ که دوران سلطنت رضاخان است، ساخت و سازهای زیادی انجام شد. از این دست اقدامات عمرانی می‌توان به ساخت مدرسه، دانشگاه‌ و راه‌آهن اشاره کرد. جریان اصلی معماری در دوره پهلوی اول، معماری نئوکلاسیک باستان‌گراست. در معماری نئوکلاسیک در نما یا تزئینات ساختمان از عناصر معماری ایران باستان استفاده می‌شد ولی درون ساختمان بر اساس نیازهای کاربردی جدید طراحی می‌‍شد.

از شاخص‌ترین نمونه‌های معماری نئوکلاسیک در این دوران می‌توان به کاخ شهربانی اشاره کرد. سر ستون‌ های این ساختمان با نماد جانوران اساطیری و نقش سربازان هخامنشی کاملاً از معماری هخامنشی الهام گرفته شده و پله‌های ساختمان نیز یادآور کاخ آپادانا است. یک نمونه دیگر موزه ایران باستان است که ساخت آن در سال ۱۳۱۳ آغاز شد و در سال ۱۳۱۶ به پایان رسید. نما و سردر این ساختمان از طاق کسری الگوبرداری شده است.

علاقه رضاخان به فرهنگ غرب، نسل دیگری از بناها را پدید می‌آورد که نشانه‌های معماری باروک در آن‌ها مشاهده می‌شود. کاخ دادگستری و ساختمان صندوق قرض‌الحسنه پس‌انداز بانک ملی ایران از نمونه‌های این گرایش در معماری دوره پهلوی اول هستند. از جمله مؤلفه‌های این سبک معماری تأکید بر مجسمه‌هایی با ارتفاع بیشتر از سطح دید و ستون‌ها و سرستون‌های انحنادار و با حرکت تند در پلکان ورودی و خروجی ساختمان است.

معماری نئوکلاسیک ایران در دوره پهلوی اول، با توجه به گرایش رضاخان به دوره تاریخی پیش از اسلام و روابط حسنه با آلمان نازی که پرچمدار معماری نئوکلاسیک بود، تقویت شد. برای پیاده‌سازی این سبک معماری خود حکومت دستور ساخت بناهایی با این سبک را می‌داد و بدین منظور معماران اروپایی را برای طراحی ساختمان‌های دولتی به ایران دعوت می‌کرد. از ویژگی‌های نئوکلاسیک باستان‌گرا ایرانی که سبک ملی نیز نامیده می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ایوان‌های بزرگ و مرتفع در ورودی‌ها.
• ستون‌ها و سرستون‌ها به سبک تخت جمشید.
• طراحی پنجره‌ها و قاب‌ها به سبک معماری تخت جمشید.
• استفاده از کنگره‌ها در بام کاخ‌ها.
• استفاده از سنگ و سیمان به عنوان مصالح.
• استفاده از نقش‌های مورد استفاده در تخت جمشید.

در دوره پهلوی دوم (سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷) با حذف و تعدیل گرایش‌های نئوکلاسیک و باستان‌گرایانه تغییرات جدی در سبک معماری رخ می‌دهد. در این دوره بیشترین تأکید بر کاربردی بودن طراحی‌هاست و شهرنشینی با سرعتی بسیار بالا در حال رشد است. برخلاف دوره پهلوی اول که جو غالب معماری در ایران متأثر از سه جریان معماری اواخر قاجار، مدرن و سبک نئوکلاسیک (سبک ملی) بود، جریان غالب معماری در دوره پهلوی دوم، معماری مدرن بود. معماری مدرن شکل گرفته در این دوره، عمدتاً متأثر از کارهای لوکوربوزیه، فرانک لوید رایت، ریچارد نویترا، آلوار آلتو و جیمز استرلینگ بود و معماری شبه مدرنیستی ایران نام گرفت.